Zadbaj o swoją wątrobę – poznaj najważniejsze zalecenia dietetyczne

Wątroba to narząd, który pełni wiele ważnych funkcji w naszym organizmie. Niemniej jednak, warto wiedzieć, że jej nadmierna eksploatacja, a także narażenie na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych, może doprowadzić do jej uszkodzenia, a co za tym idzie zaburzenia czynności całego organizmu. Chociaż często nie zdajemy sobie z tego sprawy, wątroba narażona jest na działanie wielu czynników (w tym tych związanych z nieprawidłowym stylem życia), które mogą doprowadzić do jej niewydolności. Na szczęście, można temu zapobiec. W poniższym artykule przygotowaliśmy dla Ciebie garść najważniejszych informacji, dzięki którym dowiedz się, jak zadbać o swoją wątrobę, a tym samym zapobiegać jej chorobom. 

Spis treści: 

Wątroba – gdzie się znajduje i jakie funkcje spełnia?

Wątroba uznawana jest za jeden z najważniejszych narządów w naszym organizmie. Należy ona do układu pokarmowego i odpowiedzialna jest za pełnienie szeregu istotnych funkcji, które wpływają na stan naszego zdrowia, a także samopoczucie psychofizyczne. Wątroba to tak naprawdę jeden z największych, a zarazem najważniejszych gruczołów w naszym organizmie. 

W ciele człowieka położona jest w górnej części jamy brzusznej, tuż pod przeponą, która naturalnie oddziela wątrobę od podstawy płuc oraz serca. 

Wątroba odpowiedzialna jest nie tylko za procesy trawienne, ale także spełnia inne funkcje, w tym między innymi:

• Jest niezbędna w procesie przemiany najważniejszych składników odżywczych, które dostarczamy do organizmu wraz z pożywieniem, w tym węglowodanów, tłuszczów, białek, witamin oraz składników mineralnych; 
• Odpowiada za wytwarzanie żółci, która nie tylko jest niezbędna w procesie trawienia, ale także w procesie wchłaniania tłuszczów w obrębie układu pokarmowego; 
• Bierze udział w procesie wytwarzania cholesterolu; 
• Zachodzą w niej najważniejsze procesy metaboliczne związane z aktywacją witaminy D, która odpowiada nie tylko za wzmocnienie naszej odporności, ale także za utrzymanie prawidłowej kondycji kości; 
• Odpowiada za neutralizowanie szkodliwego działania toksyn, które dostają się do naszego organizmu; 
• Stanowi naturalny magazyn podstawowych składników odżywczych, w tym witamin i minerałów niezbędnych dla prawidłowej czynności naszego organizmu, takich jak – witamina A, D i B12. W wątrobie znajdziemy także ferrytynę, czyli białko odpowiedzialne za magazynowanie żelaza w naszym organizmie (nazywane potocznie „miską zapasową żelaza”);
• Odpowiada za pełnienie funkcji immunologicznych. 

Choroby wątroby – rodzaje

Choroby wątroby stanowią obszerną grupę zaburzeń, które różnią się między sobą zarówno przyczyną, przebiegiem, symptomami, jak i rozpowszechnieniem. Niemniej jednak, wśród najczęstszych schorzeń wątroby wyróżnia się:

• Chorobę wątroby związaną z nadużywaniem alkoholu; 
• NAFLD – niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby; 
• Marskość wątroby; 
• Różne rodzaje chorób zapalnych w obrębie wątroby, takich jak wirusowe zapalenie wątroby typu A, typu B, typu C, typu D, oraz typu E, autoimmunologiczne zapalenie wątroby oraz alkoholowe zapalenie wątroby; 
• Hemochromatozę – związaną z nadmiernym gromadzeniem żelaza w wątrobie; 
• Pierwotną marskość żółciową wątroby; 
• Stłuszczenie wątroby – związane przede wszystkim z nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi; 
• Toksyczne uszkodzenie wątroby oraz uszkodzenie wątroby związane z mechanizmem włóknienia; 
• Encefalopatię wątrobową – zespół zaburzeń neuropsychiatrycznych; 
• Choroby nowotworowe w obrębie wątroby, w tym nowotwór wątrobowokomórkowy oraz nowotwór przewodów wewnątrzwątrobowych. 

Co szkodzi wątrobie? Czynniki ryzyka rozwoju chorób wątroby

Wiemy już jak ważna dla naszego zdrowia i dobrego samopoczucia jest wątroba. Niemniej jednak, czy zdajemy sobie sprawę z tego, jakie czynniki mogą doprowadzić do zaburzeń jej czynności? Okazuje się, że wątroba narażona jest na działanie licznych czynników zarówno o charakterze wewnętrznym, jak i zewnętrznym. W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że wpływ tych czynników w znacznej mierze może modyfikowany być przez każdego z nas, jeśli w odpowiednim momencie podejmiemy działania, które mają na celu ochronę tego cennego narządu. 

Na podstawie współczesnej wiedzy zawartej w literaturze przedmiotu, możemy wyróżnić następujące czynniki ryzyka odpowiadające za rozwój zaburzeń czynności wątroby:

• nadmierna masa ciała oraz otyłość (i często związany z nimi nieodpowiedni styl odżywiania oraz niska aktywność fizyczna);
• insulinooporność, cukrzyca, zespół metaboliczny oraz inne czynniki o charakterze metabolicznym; 
• rozwój zaburzeń w obrębie układu sercowo-naczyniowego; 
• rozpoznanie chorób o charakterze autoimmunologicznym; 
• czynniki dziedziczne oraz czynniki genetyczne;
• stosowanie określonych środków farmakologicznych, w tym zażywanie nadmiernej ilości leków o działaniu przeciwbólowym; 
• zakażenie wirusem hepatotropowym, w tym między innymi wirusem zapalenia wątroby typu A, typu B, typu C, typu D, typu E; 
• kontakt z nadmierną ilością toksyn; 
• spożywanie nadmiernej ilości alkoholu; 
• starszy wiek oraz płeć (płeć męska, u której częściej rozpoznawany jest problem spożywania nadmiernej ilości alkoholu); 
• występowanie określonych chorób współistniejących;
• niedożywienie; 
• urazy mechaniczne w obrębie wątroby; 
• nieprawidłowości dotyczące profilu lipidowego (w tym wysoki poziom cholesterolu we krwi); 
• zaburzenia dotyczące spowolnienia motoryki jelit; 
• przebycie operacji w obrębie wątroby w przeszłości;
• przebycie chemioterapii, która może wykazywać działanie toksyczne na wątrobę.

Dieta w chorobach wątroby 

Z wcześniejszej części artykułu dowiedzieliśmy się już, że zaburzenia wątroby odznaczają się nie tylko zróżnicowanymi przyczynami, ale także przebiegiem. Dlatego też, ciężko jest wskazać jednoznaczne zalecenia dietetyczne dla wszystkich grup zaburzeń niniejszego narządu. Niemniej jednak w dalszej części artykułu postanowiliśmy przedstawić najważniejsze zalecenia żywieniowe, które mają na celu ochronę niniejszego narządu. 

JAKA DIETA WSPIERA FUNKCJE WĄTROBY?

Jeśli nie istnieją ku temu żadne wyraźne przeciwwskazania, dieta, która ma na celu ochronę funkcji wątroby, może zbliżona być do ogólnych zaleceń zdrowego modelu odżywiania. Nadrzędnym celem takiego sposobu żywienia powinno być zadbanie o to, aby do naszego organizmu wraz z pożywieniem dostarczone zostały wszystkie niezbędne składniki. W ten sposób możliwe stanie się wyrównanie potencjalnych niedoborów, a tym samym zapewnienie odpowiednich warunków dla regeneracji komórek wątroby, a także dla zmniejszenia aktywności tak zwanych procesów katabolicznych, a także poprawa naszej ogólnej jakości życia. 

Podczas sporządzania zaleceń diety w profilaktyce chorób wątroby, za każdym razem niezwykle ważne jest uwzględnienie ewentualnych przeciwwskazań, które związane są z rozpoznaniem chorób współistniejących. 

NAJWAŻNIEJSZE ZASADY DIETY REGENERACYJNEJ

Jeśli chcesz wesprzeć czynność swojej wątroby, w pierwszej kolejności postaraj się wprowadzić do swojej codzienności kilka najważniejszych zasad zdrowego stylu życia. Dzięki temu nie tylko wesprzesz funkcjonowanie wątroby, ale także podniesiesz ogólną jakość swojego życia. 

Po pierwsze: KALORYCZNOŚĆ 

W większości przypadków (przede wszystkim u pacjentów o prawidłowym BMI) zalecane jest stosowanie diety normokalorycznej – dostosowanej zarówno do wieku, wzrostu, masy ciała, jak i aktywności fizycznej jednostki. W przypadku pacjentów, u których rozpoznano objawy niedożywienia, zalecane jest stosowanie diety o zwiększonej ilości kalorii, która ma na celu przede wszystkim wyrównanie rozpoznanych niedoborów. Natomiast w przypadku pacjentów z rozpoznaniem otyłości, wskazane jest dążenie do normalizacji wartości BMI. W takiej sytuacji, dieta oparta o zasady zdrowego odżywiania, powinna uwzględniać restrykcje kaloryczne. Tempo utraty masy ciała nie powinno przekraczać wartość od – 0,5kg do maksymalnie – 1,0kg na tydzień. Szybsze tempo odchudzania może doprowadzić do nasilenia objawów ze strony wątroby.

Po drugie: ILOŚĆ SPOŻYWANYCH POSIŁKÓW

Jadłospis diety, która ma na celu wsparcie czynności wątroby, powinien być nie tylko urozmaicony, ale także smaczny. To bardzo ważne, aby zaplanowane w nim posiłki były spożywane przez nas regularnie. Dietetycy oraz lekarze zalecają spożywanie częstszych, ale także mniejszych posiłków (od 4 do nawet 7 posiłków na dobę). W przypadku niniejszego modelu odżywiania, podjadanie między posiłkami nie jest zalecane. 

Po trzecie: NAWODNIENIE I AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

Utrzymywanie prawidłowego poziomu nawodnienia organizmu jest tak samo ważne dla naszego dobrego samopoczucia, jak i dla wsparcia prawidłowej czynności wątroby. Podstawę przyjmowanych przez nas napojów w ciągu dnia powinna stanowić woda. Jeśli nie istnieją ku temu żadne wyraźne przeciwwskazania, zalecane jest także wprowadzenie do swojego planu dnia systematycznej aktywności fizycznej. 

Po czwarte: ZAWARTOŚĆ BIAŁKA W DIECIE

Białko stanowi wartościowy składnik w jadłospisie diety mającej na celu prawidłowy przebieg procesów regeneracyjnych wątroby. Okazuje się bowiem, że to właśnie białko w znacznej mierze odpowiada za regenerację komórek wątroby, a ponadto odpowiada za zabezpieczenie niniejszego narządu przed odkładaniem się w nim nadmiernych ilości tłuszczu. Jeśli nie istnieją ku temu przeciwwskazania, ilość białka w diecie wątrobowej powinna wynosić od 1g na 1kg docelowej masy ciała do 1,2g na 1kg docelowej masy ciała. W niektórych przypadkach ilość białka może zostać zwiększona nawet do 1,8g na 1kg docelowej masy ciała. W tym miejscu warto zapamiętać, że podaż białka w jadłospisie powinna dostosowana być przede wszystkim do stopnia odżywienia pacjenta, a także do sprawności jego nerek. 

Po piąte: ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZU W DIECIE

Jeśli nie istnieją ku temu żadne wyraźne przeciwwskazania, ilość tłuszczu w diecie nie musi zostać znacznie ograniczona. Warto jednak pamiętać, że zalecane jest maksymalne ograniczanie udziału tłuszczów nasyconych w codziennej diecie, a zatem tłuszczów pochodzenia zwierzęcego. W ich miejsce warto wprowadzić tłuszcze roślinne stanowiące źródło niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, które wspierają procesy ochronne naszego organizmu. Jeśli chcemy chronić naszą wątrobę, powinniśmy pamiętać również o tym, aby wyeliminować z naszego jadłospisu tłuszcze typu trans, które znajdziemy przede wszystkim w słodkich i słonych przekąskach, a także w produktach typu fast food. 

Po szóste: ZAWARTOŚĆ WĘGLOWODANÓW W DIECIE

Jeśli nie istnieją ku temu żadne wyraźne przeciwwskazania, w niniejszej diecie powinny dominować węglowodany złożone, które odznaczają się niskim indeksem glikemicznym. Dlatego też, z codziennego jadłospisu warto wyeliminować białe pieczywo oraz makarony. Jeśli to możliwe, z jadłospisu powinniśmy wykluczyć także wszelkie słodycze i słodkie przekąski. Bardzo ważne jest natomiast spożywanie sporej ilości świeżych warzyw, które stanowią nieocenione źródło antyoksydantów, a także błonnika pokarmowego. Warto bowiem pamiętać, że błonnik odpowiada za utrzymanie prawidłowej motoryki jelit, a dodatkowo zapewnia uczucie sytości po spożytym posiłku, co pozwala nam na ograniczenie kaloryczności codziennej diety. 

W przypadku osób, które źle tolerują warzywa w świeżej postaci, zalecane jest spożywanie ich w formie rozdrobnionej (np. w formie smoothie) lub gotowanej. Ponadto, w przypadku osób, które zmagają się z problemem nawracających wzdęć zalecane jest ograniczenia udziału warzyw kapustnych, strączkowych i cebulowych w codziennym jadłospisie. 

Po siódme: SUPLEMENTACJA

Suplementacja określonych witamin i minerałów może okazać się niezbędna w przypadku pacjentów z rozpoznaniem ich niedoborów. Współcześnie zaleca się, aby chorzy z rozpoznaniem zaburzeń czynności wątroby zwiększyli spożycie witaminy A, witamin z grupy B, a także witaminy C oraz K. Zdaniem dietetyków, zwiększone zapotrzebowanie na określone składniki pokarmowe, najlepiej jest pokrywać poprzez spożywanie odpowiednich produktów spożywczych. Niemniej jednak, w niektórych przypadkach konieczne może być wprowadzenie suplementacji w postaci środków farmaceutycznych. 

Po ósme: SPOŻYCIE SOLI W CODZIENNEJ DIECIE

Spożycie soli w codziennej diecie osób zmagających się z zaburzeniami czynności wątroby powinno zostać ograniczone. W miejsce niniejszej przyprawy, do naszej kuchni warto wprowadzić aromatyczne zioła oraz inne przyprawy roślinne. 

Po dziewiąte: SPOŻYCIE CHOLESTEROLU 

Pacjenci z rozpoznaniem zaburzeń czynności wątroby powinni zwracać szczególną uwagę na spożycie cholesterolu w codziennej diecie. Zgodnie z zaleceniami dietetyków klinicznych, takie osoby nie powinny spożywać więcej niż 300 mg cholesterolu na dobę. Natomiast, w przypadku pacjentów z rozpoznaniem hipercholesterolemii, wartość ta nie powinna przekraczać 200mg na dobę. 

W diecie chroniącej czynność naszej wątroby powinniśmy zwracać uwagę nie tylko na ilość spożywanych przez nas produktów, ale także na sposób ich przyrządzania. Wśród preferowanych technik kulinarnych wyróżnia się:

• gotowanie na parze; 
• pieczenie w piekarniku; 
• grillowanie (z użyciem grilla elektrycznego); 
• gotowanie w wodzie; 
• smażenie bez tłuszczu (np. w pergaminie). 

W przypadku zaburzeń czynności wątroby konieczne może okazać się wprowadzenie specyficznych modyfikacji diety opartej o zalecenia zdrowego odżywiania. W dalszej części artykułu wyróżniliśmy najważniejsze z nich. 

• W przypadku pacjentów zmagających się z problemem uporczywych biegunek oraz wzdęć zalecane jest ograniczenie udziału błonnika pokarmowego w codziennym jadłospisie; 
• W przypadku pacjentów z rozpoznaniem zaburzeń wydzielania oraz zastoju żółci, a także zaburzeń wydzielania enzymów trawiennych, jak również w chorobach zapalnych wątroby zalecanie jest ograniczenie podaży tłuszczów (ze szczególnym uwzględnieniem tłuszczów nasyconych);
• W przypadku pacjentów, u których rozpoznano skłonność do hipoglikemii nocnych, zalecane jest wprowadzenie dodatkowego posiłku wieczornego składającego się przede wszystkim z węglowodanów złożonych; 
• W przypadku pacjentów z rozpoznaniem wodobrzusza oraz/lub skłonności do występowania obrzęków, zalecane jest znaczne ograniczenie soli w codziennym jadłospisie. Ponadto, w przypadku pacjentów z wodobrzuszem wskazane jest ograniczenie spożycia płynów (do 1,0 – 1,5l na dobę); 
• W przypadku pacjentów z rozpoznaniem encefalopatii wątrobowej wskazane może być ograniczenie udziału białka w diecie; 
• W przypadku pacjentów, u których rozpoznano złą tolerancję białka i związane z tym zagrożenie niedoborem białkowym, zalecane jest wprowadzenie do leczenia farmakologicznych preparatów, które zawierają w swoim składzie aminokwasy charakteryzujące się rozgałęzionym łańcuchem bocznym; 
• W przypadku pacjentów z rozpoznaniem stłuszczenia, czy też marskości wątroby, często zalecane jest stosowanie w pierwszej kolejności jadłospisu opartego o zasady diety łatwostrawnej. 

Jakie produkty warto spożywać, a których należy unikać w diecie wątrobowej?

PRODUKTY ZALECANE – pieczywo pełnoziarniste, makarony pełnoziarniste, kasze gruboziarniste, brązowy ryż, płatki owsiane (naturalne), chudy nabiał (w tym mleko, twarogi, jogurty), chude mięso (w tym drób i cielęcina), oleje roślinne (np. olej rzepakowy, oliwa z oliwek, wysokiej jakości margaryny roślinne), świeże warzywa i owoce, delikatne przyprawy, herbata, woda, soki owocowe i warzywne 100%. 

PRODUKTY NIEWSKAZANE – alkohol, ostre przyprawy, nadmierne ilości soli, warzywa kapustne, produkty smażone na głębokim tłuszczu, ciasta i wypieki o wysokiej zawartości cukru, tłusty nabiał, słodkie i słone przekąski, tłuste sosy, słodkie napoje gazowane. 

Jak chronić naszą wątrobę?

Chociaż niewielu z nas zdaje sobie z tego sprawę, gdy wątroba choruje – nie boli. Co więcej, nawet podstawowe badania laboratoryjne niejednokrotnie nie są w stanie nam ukazać uszkodzenia niniejszego narządu. Dlatego też, tak ważna jest codzienna profilaktyka chorób wątroby. W dalszej części artykułu przedstawimy Ci jej 5 najważniejszych zasad. 

Podsumowanie

Wątroba spełnia ważne funkcje w naszym organizmie, a tym samym zapewnia jego prawidłowe funkcjonowanie. Niemniej jednak, jest ona narażona na wiele różnorodnych czynników, które mogą doprowadzić do jej uszkodzenia, a nawet niewydolności. Dlatego też, tak ważne jest codzienne dbanie o profilaktykę chorób wątroby, na którą składają się: przestrzeganie zasad zrównoważonej diety, unikanie używek oraz podejmowania działań ryzykownych, wykonywanie regularnych badań kontrolnych. Warto także pamiętać, że w przypadku rozpoznania niektórych chorób wątroby, konieczne może okazać się wprowadzenie określonych zaleceń dietetycznych, które powinny zostać skonsultowane zarówno z lekarzem prowadzącym, jak i doświadczonym dietetykiem klinicznym. 

Literatura: