Sen i jego znaczenie dla zdrowia

Sen to nieodłączny element naszej codzienności. W świetle współczesnych analiz naukowych, na sen składa się około 1/3 życia człowieka. Sen to jeden ze stanów fizjologicznych, który przyczynia się przede wszystkim do regeneracji organizmu, zarówno w wymiarze fizycznym, jak i psychicznym. Niestety, w ciągu ostatnich dekad, psychologowie oraz specjaliści z zakresu leczenia chorób związanych z niedoborem snu dostrzegli, iż współczesne społeczeństwo śpi coraz krócej, a co za tym idzie niepełnie regeneruje swój organizm, co z kolei doprowadza do rozwoju licznych zaburzeń w obrębie funkcjonowania organizmu, a także zmniejszenia jego ogólnej wydajności. Dlatego też, tak ważne jest podjęcie publicznej dyskusji na temat znaczenia snu dla zdrowia człowieka i jego dobrego samopoczucia psychicznego. W poniższym artykule przedstawione zostaną najważniejsze informacje na temat snu. Ponadto, omówione zostaną rodzaje jego zaburzeń oraz sposoby ich leczenia.

Spis treści:

Czym jest sen?

Jak sypiamy w XXI wieku?

Jakie czynniki mogą wpływać na długość i jakość naszego snu?

Zaburzenia snu – rodzaje, objawy, możliwe konsekwencje;

Wpływ niedoboru i zaburzeń snu na zdrowie i samopoczucie psychiczne człowieka;

Zaburzenia odżywiania związane z niedoborem snu;

Zaburzenia snu – gdzie szukać pomocy?

Zdrowy tryb życia – czy ma znaczenie dla naszego snu?

Podsumowanie;

Bibliografia.

Czym jest sen?

W literaturze specjalistycznej sen definiowany jest jako stan czynnościowy, który występuje okresowo, fizjologicznie i spontanicznie. To stan, podczas którego dochodzi do zaprzestania świadomego odbioru bodźców zewnętrznych, a także do zatrzymania zdolności do aktywnego działania. Podczas snu wyraźnie zmniejszona zostaje nasza reaktywność na bodźce. To co odróżnia sen od innych podobnych mu stanów (np. hibernacji, czy też śpiączki), to fakt, iż ze snu możemy szybko powrócić do stanu czuwania, zawsze wtedy, gdy zadziałają odpowiednio silne bodźce zewnętrzne. Podobnie jak oddychanie, czy bicie serca, sen dotyczy absolutnie każdego żyjącego człowieka. Aktywność ta zajmuje około 1/3 życia dorosłego człowieka i aż 2/3 życia niemowlęcia. I chociaż trudno jest nam sobie to wyobrazić, sen stanowi jedną z najbardziej niedocenionych ludzkich aktywności. Tymczasem, badania naukowe dowodzą, iż brak snu u ssaków, już po upływie 1 tygodnia odpowiada za poważne zaburzenia w obrębie termoregulacji oraz kontroli masy ciała. Co więcej, może doprowadzić do zwiększonej podatności organizmu na zakażenia, a także istotne uszkodzenia tkanek.

Z fizjologicznego punku widzenia, sen to stan organizmu, podczas którego dochodzi do istotnych zmian w wydzielaniu hormonów. Zwiększeniu ulega wydzielanie reniny, a obniżeniu sekrecja tyreotropiny. Ponadto, podczas snu dochodzi do wzrostu sekrecji hormonu wzrostu, a także stężenia kortyzolu we krwi.

Prawidłowo przebiegający sen składa się z czterech następujących po sobie faz snu NREM (bez szybkich ruchów gałek ocznych) oraz czterech faz snu REM (z szybkim ruchem gałek ocznych). Sen zwykle rozpoczyna się od fazy NREM. Na pierwsze i drugie stadium niniejszej fazy przypada zazwyczaj zasypianie, związane między innymi z wyraźnym obniżeniem ciśnienia tętniczego, temperatury ciała, a także ze zwężeniem źrenic. Ostatnie dwa stadia fazy NREM, to stadia snu głębokiego.

Wraz z upływem odpowiedniej ilości czasu (około 85-100 minut),nasz mózg zaczyna wchodzić w fazę REM, która nazywana jest także „snem paradoksalnym”. Nazwa ta wywodzi się z faktu, iż podczas niniejszej fazy dochodzi do wyraźnego zwiększenia aktywności kory mózgowej, osłabienia odruchów ciała, przyspieszenia oddechu, zwiotczenia mięśni, podniesienia ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenia ruchów gałek ocznych, a przede wszystkim do występowania marzeń sennych.

Chociaż niewielu z nas zdaje sobie z tego sprawę, cały cykl snu (na który składają się stadia fazy NREM oraz REM) powtarza się podczas jednej nocy od 3 do nawet 5 razy. Niemniej jednak, z każdym kolejnym cyklem skróceniu ulega faza NREM, a wydłużeniu faza REM. Co ciekawe, faza REM trwa zazwyczaj dłużej w przypadku niemowląt niż osób dorosłych.

Nasze zapotrzebowanie na sen zmienia się także wraz z naszym wiekiem i jest ono w głównej mierze uwarunkowane biologiczne. Osoby dorosłe śpią zazwyczaj od 5 do 8 godzin na dobę.

Jak sypiamy w XXI wieku?

Wynalezienie żarówki w XIX wieku raz na zawsze zmieniło rytm okołodobowy człowieka. Za sprawą sztucznego światła wydłużyła się aktywność człowieka, który od tej pory nie był już wyłącznie skazany na światło dzienne. Kilkaset lat później to już nie tylko żarówka, ale także istotna zmiana stylu życia oraz priorytetów doprowadziła do sytuacji, w której przedstawiciele społeczeństwa uprzemysłowionego zaczęli uznawać sen za czynność małowartościową. Współcześni ludzie, którzy na co dzień korzystają z udogodnień technologicznych, skracają nie tylko czas snu, ale także spożywania posiłków. Współcześni ludzie starają się żyć szybko, tak aby zrealizować wszystkie założone przez siebie cele.

Nazywany pionierem badań nad snem – William Dement(amerykański fizjolog oraz lekarz psychiatra) stwierdził, iż współcześni ludzie żyją w społeczeństwie „chorym na sen”. W świetle współczesnych badań oraz obserwacji naukowych, w XXI wieku śpimy o około 1-2 godziny krócej niż nasi przodkowie sprzed 100 lat. Większość dorosłych osób w trakcie tygodnia pracy śpi od 6 do 6,5 godzin na dobę. W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, iż optymalna liczba godzin snu wynosi 8 godzin.

W związku z narastającym problemem zaburzeń snu, coraz częściej podejmowane są działania, które mają na celu budzenie w nas świadomości na temat konsekwencji niedoboru snu dla naszego zdrowia. Przykładem takiego działanie jest ustalenie Światowego Dnia Snu. Niemniej jednak, pomimo coraz częstszej dyskusji społecznej na temat snu, nadal wielu osobom brakuje wiedzy oraz świadomości tego, jak deprywacja snu może wpłynąć na ich zdrowie. W XXI wieku coraz częściej codzienna aktywność, związana z pełnieniem obowiązków zawodowych oraz domowych, wydłuża się kosztem czasu, który powinien zostać przeznaczony na sen.

Jakie czynniki mogą wpływać na długość i jakość naszego snu?

To jak śpimy w znacznej mierze uzależnione jest od działania czynników o charakterze wewnętrznym oraz zewnętrznym. Wśród czynników wewnętrznych możemy wyróżnić substancje o różnorodnej budowie oraz składzie, takie jak:

• Acetylocholina;
• Noradrenalina;
• Dopamina;
• Serotonina;
• Histamina;
• Choleocystokinina;
• Grelina;
• Endorfiny;
• Leptyna;
• Naczynioaktywny peptyd jelitowy;
• Neuropeptyd Y.

Wśród czynników zewnętrznych wyróżnia się natomiast przede wszystkim te związane ze stylem życia człowieka.

• Po pierwsze:częste picie kawy – kawa jest źródłem kofeiny odpowiedzialnej za wzmożenia stanu czuwania. Co ciekawe, skutki jej działania są odczuwalne już po 15-30 minutach od jej spożycia. W tym miejscu warto zaznaczyć także, iż objawy odstawienne występują już u osób, które na co dzień spożywają 100ml kofeinowego napoju dziennie;
• Po drugie:częste picie alkoholu – alkohol w przypadku osób, które nie są od niego uzależnione może nawet ułatwiać zasypianie. Niemniej jednak, nadużywanie alkoholu w większości przypadków doprowadza do zmian w mózgu, które odpowiedzialne są za rozwój zaburzeń snu;
• Po trzecie: palenie papierosów – chociaż niewielu z nas zdaje sobie z tego sprawę, palenie papierosów może doprowadzić do spłycenia snu;
• Po czwarte: czynniki związane z życiem codziennym – praca w systemie zmianowym, poziom hałasu, nadmiar światła;
• Po piąte: przestrzeganie zalecanej higieny snu – powtarzanie tych samych rytuałów przed snem (związanych miedzy innymi z ograniczeniem światła urządzeń elektrycznych) może przyczynić się do ułatwienia procesu zasypiania;
• Po szóste: stan naszego zdrowia zarówno w wymiarze fizycznym, jak i psychicznym – niektóre choroby somatyczne oraz psychiczne związane są z przewlekłymi zaburzeniami snu. Więcej na ten temat dowiesz się z dalszej części artykułu.

Zaburzenia snu – rodzaje, objawy, możliwe konsekwencje

Choć niewielu z nas zdaje sobie z tego sprawę, zaburzenia snu należą do jednych z najczęściej rozpoznawanych dolegliwości psychopatologicznych. Co więcej, na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci obserwuje się coraz większe zainteresowanie niniejszym zjawiskiem ze strony neurologów, psychiatrów i psychologów. Wśród podstawowych zaburzeń snu możemy wyróżnić:

• Dysomnię, w tym: bezsenność, narkolepsję, pierwotną nadmierną senność oraz zaburzenia rytmu snu i czuwania;
• Parasomnię, w tym: somnambulizm, lęki nocne, koszmary senne oraz bruksizm;
• Zaburzenia snu towarzyszące zaburzeniom psychicznym;
• Inne zaburzenia snu.

W dalszej części artykułu pokrótce omówione zostaną najważniejsze z nich.

NARKOLEPSJA

Narkolepsja to zaburzenie snu zaliczane do grupy dyssomni. Oznacza to, iż charakteryzuję się ona nieprawidłową ilością oraz jakością snu. W świetle współczesnych danych statystycznych, problem narkolepsji może dotyczyć blisko 0,03% – 0,06% mieszkańców krajów europejskich oraz Ameryki Północnej. Narkolepsja jest zaburzeniem polegającym na nagłym pojawianiu się fazy snu REM podczas codziennej aktywności. Pośród innych objawów niniejszego zaburzenia wyróżnia się:

• Wyraźne zmniejszenie napięcia mięśniowego;
• Brak utraty przytomności;
• Nadmierną senność;
• Występowanie omamów (zazwyczaj o charakterze wzrokowym);
• Porażenia przysenne.

Pacjenci zmagający się z problemem narkolepsji w badaniach ujawniają, iż do najbardziej uciążliwych objawów choroby należą przewlekła senność oraz niespodziewane drzemki w ciągu dnia, które istotnie utrudniają wykonywanie codziennych aktywności, a nawet stanowią bezpośrednie zagrożenia dla zdrowia oraz życia, na przykład w sytuacji, w której pacjent doświadczy nagłej senności podczas jazdy samochodem. Napady snu w przebiegu narkolepsji objawiają się przeważnie w postaci kilkuminutowych lub półgodzinnych drzemek, które nie dają na długo poczucia regeneracji. Po upływie kilkudziesięciu, a nawet kilkunastu minut od drzemki, uczucie silnego zmęczenia wraca. Co ciekawe, w przebiegu narkolepsji może dochodzić także do mikroepizodów snu, które mogą trwać zaledwie 30 sekund i z których chory nie zdaje sobie nawet sprawy.

Długofalowymi konsekwencjami niniejszego zaburzenia są przede wszystkim:

• Istotne zmniejszenie zdolności do koncentracji i zapamiętywania;
• Zaburzenia pamięci krótkotrwałej;
• Pogorszenie się wyników w nauce szkolnej;
• Istotne zmniejszenie wydajności w pracy;
• Pogorszenie widzenia.

SOMNAMBULIZM

Somnambulizm jest zaburzeniem snu polegającym przede wszystkim za nieprawidłowym przebiegu fazy snu NREM. W świetle współczesnych ustaleń naukowych, somnambulizm związany jest z niepełnym wybudzeniem się z głębokiej fazy snu NREM. Zaburzenie to objawia się przede wszystkim chodzeniem podczas snu, a także zaburzeniami oceny rzeczywistości. Epizody somnambulizmu pojawiają się przede wszystkim podczas przechodzenia z fazy snu NREM do fazy snu REM (czyli około w 1-2 godzinie snu).

Podczas badań pacjentów przy zastosowaniu EEG można zaobserwować nieprawidłowości w obrębie czynności bioelektrycznej mózgu (ze szczególnym uwzględnieniem fazy snu wolnofalowego). Ponadto, naukowcy dostrzegli, iż w przypadku pacjentów z rozpoznaniem somnambulizmu, ujęcie fal wysokich jest istotnie wyższe niż w przypadku osób zdrowych.

LĘKI NOCNE

Lęki nocne pojawiają się zazwyczaj w fazie snu głębokiego. Wśród najpowszechniej występujących objawów niniejszego zaburzenia wyróżnia się:

• Krzyczenie oraz szlochanie podczas snu;
• Wyraźne pobudzenie ruchowe;
• Przyspieszenie pracy serca, zwiększone pocenie się;
• Brak pamięci o zdarzeniu.

ZABURZENIA RYTMU SNU I CZUWANIA

Zaburzenia rytmu snu i czuwania możemy podzielić na:

• Zaburzenia endogenne, wyróżniające się występowaniem snu zgodnie z indywidualnym, biologicznym rytmem, niemniej jednak w nieodpowiednich godzinach;
• Zaburzenia egzogenne, związane przede wszystkim z pracą w rytmie zmianowym, która wpływa na zaburzenie biologicznych rytmów organizmu.

Co ciekawe, wśród egzogennych zaburzeń rytmu snu i czuwania możemy wyróżnić także te związane ze zmianą strefy czasowej. Zazwyczaj objawiają się one występowaniem bezsenności podczas nocy oraz wyraźną sennością w ciągu dnia. Zaburzenie to dotyczy przede wszystkim pilotów oraz stewardess.

ZABURZENIA SNU TOWARZYSZĄCE CHOROBOM PSYCHICZNYM

Istotne zaburzenia snu pojawiają się zazwyczaj w przebiegu zaburzeń nastroju. Pacjenci zmagający się z depresją często doświadczają bezsenności, a także wyraźnego skrócenia czasu snu. Dla większości pacjentów zmagających się z niniejszym zaburzeniem sen nie przynosi regeneracji i powoduje nasilenie zmęczenia w ciągu dnia.

Psychologowie zwracają także uwagę na zjawisko występowania istotnych zaburzeń snu u pacjentów zmagających się z chorobą afektywna dwubiegunową. Niniejsze zjawisko szczególnie dostrzegane jest podczas fazy manii, w której pacjenci wyraźnie skracają czas swojego snu, nie doświadczając przy tym objawów zmęczenia w ciągu dnia.

Kolejną grupą pacjentów psychiatrycznych doświadczających zaburzeń snu są pacjenci, u których rozpoznano objawy schizofrenii. Zdarzają się przypadki, w których osoby zmagające się z niniejszą chorobą rezygnują ze snu do momentu, w którym nie doświadczą całkowitego, fizycznego wyczerpania organizmu. Takie zachowanie może mieć związek z doświadczanymi omamami oraz urojeniami (szczególnie tymi o charakterze paranoidalnym).

ZABURZENIA ODDYCHANIA ZWIĄZANE ZE SNEM

Wbrew pozorom, zaburzenia oddychania podczas snu stanowią częsty problem nie tylko wśród osób dorosłych, ale także dzieci. W większości przypadków objawiają się one:

• Wyraźnym zwężeniem górnych dróg oddechowych;
• Całkowitym przerywanym zamknięciem gardła, które doprowadza do istotnych zaburzeń wentylacji, a także odczuwanej jakości snu;
• Głośnym i regularnym chrapaniem.

W tym miejscu należy zaznaczyć, iż powyższe objawy mogą ustąpić samoistnie. Niemniej jednak, w wielu przypadkach na ich skutek dochodzi do rozwoju obturacyjnego bezdechu sennego – stanowiącego jedno z najczęstszych zaburzeń odżywiania związanych ze snem. W przebiegu OSA (obturacyjnego bezdechu sennego) dochodzi przede wszystkim zmniejszenia oraz opóźnionego zamknięcia się górnych dróg oddechowych. Dodatkowo, pacjent może doświadczać wyraźnego osłabienia mięśni, które są niezbędne dla utrzymania prawidłowej drożności dróg oddechowych. Ważną informację stanowi fakt, iż obturacyjny bezdech senny pojawia się najczęściej u osób, które:

• Zmagają się z nadmierną masą ciała i nie przestrzegają zasad zrównoważonej diety;
• Nadmiernie stosują leki nasenne;
• Palą papierosy;
• Spożywają nadmierne ilości alkoholu.

BEZSENNOŚĆ

Bezsenność to bezsprzecznie jedno z najczęściej doświadczanych przez nas zaburzeń snu. Objawia się ona przede wszystkim:

• Uporczywymi trudnościami w zasypianiu;
• Nie odczuwaniem właściwej regeneracji po przebudzeniu;
• Doświadczaniem nasilonej senności w ciągu dnia;
• Zbyt wczesnym budzeniem się oraz niemożnością ponownego zaśnięcia.

Bezsenność może przyjmować charakter przejściowy, ostry lub przewlekły. Warto wiedzieć, iż podobnie jak w przypadku innych zaburzeń snu, do rozwoju bezsenności najczęściej dochodzi u osób zmagających się z różnymi chorobami somatycznymi oraz tych osób, które pracują w trybie zmianowym. Ponadto, bezsenność może pojawiać się u osób chorujących na depresję, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia otępienne, a także na zespół stresu pourazowego.Psychologowie zwracają uwagę, iż bezsenność może stanowić konsekwencję nieprawidłowej higieny snu, jak również zbyt długiego przebywania w łóżku w ciągu dnia.

Specjaliści z zakresu leczenia zaburzeń snu zwracają uwagę na fakt, że istnieją pewne czynniki ryzyka predysponujące do ich wystąpienia:

• Zaburzenia snu częściej dotyczą osób starszych (związane jest to przede wszystkim ze zmniejszeniem ilości wytwarzanej melatoniny);
• Zaburzenia snu częściej dotyczą kobiet (wynika to między innymi z większej podatności kobiet na występowanie zaburzeń hormonalnych);
• Zaburzenia snu częściej dotyczą osób zmagających się z przewlekłymi zaburzeniami natury somatycznej (ze szczególnym uwzględnieniem chorób metabolicznych oraz chorób nerek, które doprowadzają do przerwania snu, np. w związku z nagłą potrzebą oddania moczu);
• Zaburzenia snu częściej dotyczą osób z zaburzeniami ze stronu układu oddechowego;
• Zaburzenia snu częściej dotyczą osób zmagających się z zaburzeniami psychicznymi;
• Zaburzenia snu częściej dotyczą osób, które na co dzień przyjmują określone farmaceutyki, takie jak leki przeciwdepresyjne, kortykosteroidy, leki na nadciśnienie tętnicze, a także diuretyki.

Wpływ niedoboru i zaburzeń snu na zdrowie i samopoczucie psychiczne człowieka

Szybkie tempo życia oraz pogoń za osiąganiem nowych celów sprawia, iż współcześnie często nie doceniamy snu. Co więcej, niejednokrotnie nie zdajemy sobie nawet sprawy z tego, jakie konsekwencje może wywrzeć brak (lub niedostateczna jakość) snu na nasz organizm. Zmniejszenie zdolności do trafnej oceny sytuacji, istotne problemy z koncentracją uwagi, przejawianie nieadekwatnych reakcji na bodźce pochodzące ze środowiska, niespójność mowy, spowolnienie reakcji i zwiększenie liczby popełnianych błędów to tylko niektóre z trudności, których możemy doświadczać po nieprzespanej nocy. Dlatego też, deprywacja snu w wielu przypadkach traktowana jest jako narządzie tortury oraz środek przymusu. W świetle danych statystycznych niedobór snu, obok alkoholu oraz środków oddłużających, stanowi jedną z najczęstszych przyczyn wypadków drogowych.

Współczesne badania naukowe zwracają uwagę na fakt, iż jakość doświadczanego przez nas snu wywiera istotny wpływ na metabolizm organizmu. Takie zjawisko może stanowić zarówno przyczynę, jak i konsekwencję rozwoju nadwagi i otyłości. Naukowcy zaobserwowali, że słaba jakość snu związana jest z nasileniem odczuwanego głodu, a także ze zwiększeniem tendencji do niekontrolowanego jedzenia pod wpływem emocji. W tym miejscu należy także zaznaczyć, iż niedostateczna ilość snu może doprowadzić do zaburzenia czynności układu hormonalnego, ze szczególnym uwzględnieniem wydzielania takich hormonów jak leptyna oraz grelina. W wyniku niedostatecznej ilości snu, stężenie leptyny ulega zazwyczaj obniżeniu (niniejszy hormon w organizmie człowieka odpowiedzialny jest za wysyłanie do mózgu informacji o sytości). W sytuacji, w której stężenie leptyny ulega obniżeniu, sygnał o sytości wolniej dociera do mózgu, co w efekcie doprowadza do spożywania większej ilości jedzenia przez człowieka. Ponadto, leptyna odpowiada także za zwiększenie stężenia greliny, która z kolei odpowiada za zwiększenie wydzielania soków żołądkowych, a tym samym zwiększenie apetytu. Co ciekawe, grelina może także wpływać na uzależnienie od spożywania jedzenia, które jest dla nas źródłem przyjemności (np. czekolady). Podczas obserwacji oraz badań naukowych dostrzeżono, iż tendencja do spożywania takiego jedzenia zwiększa się w porze nocnej u osób, które na co dzień doświadczają zaburzeń snu.

Spożywanie słodkich pokarmów w nocy odpowiada natomiast za wywołanie istotnych wahań w stężeniu glukozy we krwi, czego konsekwencją jest wydzielanie przez organizm nadmiernych ilości insuliny, co z kolei może odpowiadać za spowolnienie procesu spalania tkanki tłuszczowej, a także za spowolnienie procesów regeneracyjnych organizmu.

Przyglądając się współczesnym opracowaniom naukowym na temat snu, możemy także dostrzec negatywny wpływ drzemek w ciągu dnia na pogorszenie się jakości snu w ciągu nocy, a także na zwiększenie ryzyka wzrostu masy ciała.

W tym miejscu warto także zaznaczyć, iż niedobór (lub nieodpowiednia jakość) snu może odpowiadać za rozwój innych zaburzeń, w tym:

• Rozwój nadciśnienia tętniczego;
• Rozwój zaburzeń psychicznych (w tym przede wszystkim depresji, a także zwiększenie podatności na stres);
• Rozwój zaburzeń układu hormonalnego;
• Rozwój zaburzeń układu nerwowego.

Zaburzenia odżywiania związane z niedoborem snu

W wyniku zaburzeń snu może niejednokrotnie dochodzić do rozwoju zaburzeń odżywiania związanych ze snem. Wśród najczęściej występujących z nich wyróżnia się:

• NES (z ang. Night Eating Syndrome) – syndrom jedzenia nocnego;
• SRED (z ang. Sleep Related Eating Disorder) – zaburzenia spożywania związane ze snem;
• EEB (z ang. Emotiogenic Eating Behaviour) – jedzenie pod wpływem stresu.

SYNDROM JEDZENIA NOCNEGO – uważany jest za chorobę przewleką, która może dotyczyć zarówno osób o prawidłowej, jak i nadmiernej masie ciała. W świetle współczesnych analiz szacuje się, iż syndrom jedzenia nocnego występuje od 1% do 2% wśród populacji ogólnej, od 8% do 15% wśród osób z rozpoznaniem otyłości oraz aż do 24% wśród osób otyłych, które zostały zakwalifikowane do leczenia bariatrycznego. Ponadto, dostrzeżono, iż niniejsze zaburzenie częściej rozpoznawane jest wśród osób, które doświadczają objawów depresji, niskiego poczucia własnej wartości, objawów lękowych, a także innych zaburzeń odżywiania (w tym przede wszystkim bulimii). 

Wśród podstawowych objawów NES (syndromu jedzenia nocnego) wyróżnia się:

• Doświadczanie bezsenności przynajmniej 3 razy w tygodniu (bezsenność nie dotyczy wszystkich osób zmagających się z niniejszym zaburzeniem);
• Spożywanie niewielkich posiłków w ciągu nocy;
• Odczuwanie przymusu jedzenia w nocy (przy jednoczesnym braku odczuwania przyjemności z jedzenia);
• Doświadczanie nadmiernego wieczornego łaknienia. Pacjenci z rozpoznaniem NES spożywają około 50% swojej racji pokarmowej po godzinie 19:00;
• Doświadczanie porannej anoreksji.

Osoby zmagające się z objawami syndromu jedzenia nocnego bardzo często odczuwają poczucie winy, a także wstydu związanego z utratą kontroli nad ilością i porą spożywanego pokarmu. Ponadto, w wielu przypadkach dochodzi do sytuacji, w której na skutek syndromu jedzenia nocnego dochodzi do rozwoju nadwagi i otyłości.

W leczeniu NES najczęściej wykorzystywane są metody niefarmakologiczne, takie jak psychoterapia oraz leczenie dietetyczne. Niemniej jednak, w postępowaniu terapeutycznym niejednokrotnie wykorzystywane są także środki odpowiadające za modulację ośrodkowej transmisji serotoninergicznej.

ZABURZENIA SPOŻYWANIA ZWIĄZANE ZE SNEM – opisywanesą jako spożywanie nadmiernych ilości wysokokalorycznych pokarmów bezpośrednio po wstaniu z łóżka, a nawet we śnie (bez wybudzenia). W wielu przypadkach pacjenci nie są świadomi swoich czynów, a co więcej w żaden sposób nie są w stanie nad nimi zapanować. Ataki jedzenia w ciągu nocy zazwyczaj zdarzają się więcej niż jeden raz w ciągu doby. Szacuje się, iż pacjent wstaje po jedzenie nawet do 6 razy w czasie jednej nocy. Ponadto, podobnie jak w przypadku NES (syndromu jedzenia nocnego) charakterystyczne jest odczuwanie porannej anoreksji.

Jednym z największych niebezpieczeństw związanych z niniejszym zaburzeniem jest możliwość spożywania przez pacjenta substancji niedozwolonych, na przykład środków czystości lub zamrożonego mięsa. Ponadto, często zdarza się, iż osoby chore doświadczają poważnych obrażeń ciaław drodze po jedzenie. Niebezpieczeństwo związane jest także z przygotowywaniem posiłków w stanie nieświadomości. Wśród najczęstszych konsekwencji zaburzeń spożywania związanych ze snem wyróżnia się istotny wzrost masy ciała, jak również obniżenie nastroju, a nawet rozwój depresji.

Obserwacje naukowe dowodzą, iż SERD (zaburzenia spożywania związane ze snem) często współwystępują z: zespołem okresowych ruchów kończyn, somnambulizmem, obturacyjnym bezdechem sennym oraz zespołem niespokojnych nóg.

JEDZENIE POD WPŁYWEM STRESU – jedną z najpowszechniejszych konsekwencji doświadczania przewlekłego stresu jest rozwój zaburzeń metabolicznych, które z kolei doprowadzają do zaburzeń łaknienia. Psychologowie zwracają natomiast uwagę, iż w blisko 70% przypadków za rozwój objawów bezsenności odpowiada stres. Natomiast, w sytuacji stresu najczęściej sięgamy po jedzenie, które jest w stanie zmniejszyć odczuwane napięcie. Wśród produktów najchętniej spożywanych w takich sytuacjach wyróżnia się słodkie oraz słone przekąski. Charakterystyczne dla niniejszego zaburzenia jest odczuwanie wyraźnej (chwilowej ulgi) po spożyciu pokarmu. W wielu przypadkach jedzenie pod wpływem stresu dotyczy osób o nadmiernej masie ciała. W tym przypadku zalecane jest przede wszystkim postępowanie psychoterapeutyczne, a także pomoc dietetyka.

Zaburzenia snu – gdzie szukać pomocy?

Osoby zgłaszające się do gabinetu lekarza z problemem bezsenności bardzo często otrzymują od niego środki nasenne. Warto jednak wiedzieć, iż w wielu przypadkach takie leczenie okazuje się nieodpowiednie, a co więcej może maskować prawdziwą przyczynę problemów ze snem. Zanim zaczniemy zażywać środki farmaceutyczne, niezwykle ważne jest, aby problem bezsenności został poddany wnikliwej diagnozie. W tym przypadku najważniejsze okazuje się rozpatrzenie problemów ze snem w kontekście współwystępujących zaburzeń (zarówno somatycznych, jak i psychicznych). W wielu przypadkach okazuje się bowiem, iż bezsenność stanowi objaw innej choroby przewlekłej.

Zadaniem diagnosty jest także uwzględnienie czasu trwania objawów bezsenności, a także rozpoznanie czynników środowiskowych, które mogą odpowiadać za rozwój zaburzenia. Jeżeli problemy ze snem trwają od kilku dni do maksymalnie 3 tygodni, prawdopodobne jest, iż za wywołanie jej objawów w głównej mierze odpowiada stres (np. związany z pracą oraz/lub problemami rodzinnymi). Jeśli jednak problemy ze snem utrzymują się przez dłuższy czas, a także nie są uzależnione od sytuacji osobistej pacjenta, bardziej prawdopodobne jest, iż za ich przyczynę odpowiadają choroby przewlekłe.

Za jedną z najczęstszych przyczyn bezsenności współcześnie uznaje się zaburzenia psychiczne, ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń afektywnych oraz lękowych. Szacuje się, iż problemy ze snem towarzyszą aż 50% pacjentów z rozpoznaniem chorób psychicznych, w tym depresji. Lekarz stawiający rozpoznanie, zanim zaleci leczenie farmaceutyczne, powinien także zapytać swojego pacjenta o stosowane używki. Okazuje się bowiem, iż za rozwój zaburzeń snu w znaczniej mierze odpowiadają:

• Palenie papierosów;
• Spożywanie nadmiernych ilości alkoholu;
• Stosowanie leków nasennych, a także uspokajających;
• Nadużywanie kofeiny.

W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby w przypadku doświadczania problemów ze snem zgłosić się do gabinetu specjalisty (np. lekarza psychiatry oraz/lub psychologa), który nie tylko pomoże ustalić przyczynę zaburzeń, ale także zaproponuje odpowiednie formy psychoterapeutyczne.

W ciągu ostatnich lat coraz większą popularnością cieszy się leczenie objawów bezsenności w gabinecie psychoterapeuty behawioralnego. Wyniki badań naukowych dowodzą, iż zastosowanie psychoterapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu bezsenności przynosi pozytywne rezultaty zwłaszcza w przypadku pacjentów, u których przyczynę bezsenności stanowiły współwystępujące choroby psychiczne oraz/lub stres.

Zdrowy tryb życia – czy ma znaczenie dla naszego snu?

Mimo tego, że problem bezsenności dotyczy coraz większej części społeczeństwa, nadal wielu z nas brakuje świadomości na temat znaczenia snu w codziennym życiu człowieka. Niemniej jednak, badania naukowe potwierdzają, że sen (obok aktywnego stylu życia oraz zrównoważonej diety) stanowi jeden z najważniejszych czynników odpowiadających za utrzymanie dobrego stanu zdrowia. Co więcej, jakość snu w znaczniej mierze uzależniona jest także od naszego trybu życia. Dlatego też, tak ważne jest:

• Przestrzeganie przynajmniej 30 minut aktywności fizycznej każdego dnia;
• Wypijanie przynajmniej 1,5 L wody dziennie;
• Unikanie używek, takich jak alkohol oraz nikotyna;
• Unikanie wysokoprzetworzonej żywności, a także żywności typu fast food;
• Ograniczenie udziału soli oraz białego cukru w naszej codziennej diecie;
• Ograniczenie udziału czerwonego mięsa w naszej codziennej diecie;
• Wybieranie tłuszczów roślinnych stanowiących cenne źródło witamin oraz niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych;
• Wybieranie produktów z pełnego ziarna, w tym pieczywa, kasz gruboziarnistych, mąk, ryżu oraz makaronu;
• Spożywanie przynajmniej 400g świeżych warzyw każdego dnia;
• Spożywanie maksymalnie 2 porcji świeżych owoców każdego dnia;
• Wprowadzenie do diety świeżych ryb morskich oraz nasion roślin strączkowych.

Podsumowanie

Sen stanowi ważną część naszego życia. Wpływa na nasze samopoczucie zarówno w wymiarze psychicznym, jak i fizycznym. Niestety, coraz częściej zapominamy o tym, jak bardzo ważny dla naszego zdrowia jest sen. Co więcej, z każdym rokiem wzrasta liczba osób zmagających się z problemem bezsenności. Dlatego też, tak ważne jest, aby coraz częściej mówić o znaczeniu higieny snu oraz zdrowia psychicznego w naszym codziennym życiu. Dzięki temu, być może możliwe stanie się ograniczenie problemów ze snem w populacji ogólnej. Ponadto, niezwykle ważne jest, aby w przypadku doświadczania objawów bezsenności nie sięgać po suplementy diety dostępne w sklepach, ale zgłosić się do specjalisty. Bezsenność bardzo często związana jest z występowaniem innych chorób, których leczenie okazuje się priorytetem nie tylko w kontekście łagodzenia objawów problemów ze snem, ale przede wszystkim dla naszego zdrowia i satysfakcji z życia.

Bibliografia:

Błońska, B. K., Gotlib, J. (2012). Występowanie zaburzeń snu wśród studentów. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie, 4, 485-497;

Cieślik-Guerra U. (2009).  Zaburzenia snu jako czynnik ryzyka cukrzycy typu 2. Fam Med Prim Care Rev. 11(3): 574-576;

Frydrych-Szymonik A, Augustyn G, Szyguła Z. (2016). Znaczenie snu i sposoby poprawy jego jakości u sportowców. Journal of Education, Health and Sport.  6(5): 157-176;

Grandner MA, Schopfer EA, Sands-Lincoln M, et al. (2015). Relationship between sleep duration and body mass index depends on age. Obesity (Silver Spring).23(12): 2491–2498;

Grandner MA, Jackson N, Gerstner JR, et al. (2013). Dietary nutrients associated with short and long sleep duration. Data from a nationally representative sample. Appetite. 64: 71–80;

Haeitzman, J. (2009). Zaburzenia snu-przyczyna czy skutek depresji?. Psychiatria Polska, 43(5);

Jarosz M, Sajór I. (2011). Czas trwania snu a nadwaga i otyłość. Żyw. Człow. Metab.  XXXVII(5): 313-325;

Jean-Louis G, Williams NJ, Sarpong D, et al. (2014). Associations between inadequate sleep and obesity in the US adult population: analysis of the national health interview survey (1977-2009). BMC Public Health.14: 290;

Kaczor, M., Skalski, M. (2016). Leczenie behawioralnych zaburzeń snu u dzieci i młodzieży-przegląd literatury. Psychiatria Polska, 50(3);

Kasperczyk, J., Jośko, J., Cichoń-Lenart, A., Lenart, J., Kapuścińska, K. (2007). Zaburzenia snu wśród młodzieży licealnej w Koninie. Nowiny Lekarskie, 76 (3), 246- 250;

Knutson KL, Ryden AM, Mander BA, et al. (2006). Role of sleep duration and quality in the risk and severity of type 2 diabetes mellitus. Arch Intern Med.166(16): 1768–1774;

Kuźmińska M, Marcinkowska-Suchowierska E. (2013). Otyłość a obturacyjny bezdech senny. Post Nauk Med.  5b: 9-13;

Lee MS, Shin JS, Lee J, et al. (2015). The association between mental health, chronic disease and sleep duration in Koreans: a cross-sectional study. BMC Public Health. 15: 1200;

Nowicki, Z., Grabowski, K., Cubała, W. J., Nowicka-Sauer, K., Zdrojewski, T., Rutkowski, M., Bandosz, P. (2016). Rozpowszechnienie subiektywnej bezsenności w populacji polskiej. Psychiatr Pol, 50(1), 165-173;

Pretorius S, Stewart S, Carrington MJ, et al. (2015). Is There an Association between Sleeping Patterns and Other Environmental Factors with Obesity and Blood Pressure in an Urban African Population? PLoS One.10(10): e0131081;

Wan Mahmood WA, Draman Yusoff MS, Behan LA, et al. (2013). Association between Sleep Disruption and Levels of Lipids in Caucasians with Type 2 Diabetes. Int J Endocrinol. 2013: 341506;

Wichniak, A., Wierzbicka, A., Jernajczyk, W. (2008). Zasady rozpoznawania i leczenia bezsenności. Psychiatria w Praktyce Klinicznej, 1(1), 30-39;

Wichniak, A., Jankowski, K. S., Skalski, M., Skwarło-Sońta, K., Zawilska, J. B., Żarowski, M., Jernajczyk, W. (2017). Standardy leczenia zaburzeń rytmu okołodobowego snu i czuwania Polskiego Towarzystwa Badan nad Snem i Sekcji Psychiatrii Biologicznej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Część II. Diagnoza i leczenie. Psychiatr. Pol, 51(5), 815-832;

Zawilska, J. B., Woldan-Tambor, A., Płocka, A., Kużajska, K., Wojcieszak, J. (2012). Narkolepsja: etiologia, obraz kliniczny, diagnostyka i leczenie* Narcolepsy: etiology, clinical features, diagnosis and treatment. Postepy Hig Med Dosw (online), 66, 771-786;

Zhang P, Lou P, Chang G, et al. (2017). Combined effects of sleep quality and depression on quality of life in patients with type 2 diabetes. BMC Fam Pract.17: 40.