Profilaktyka zdrowia psychicznego – czy dieta i ćwiczenia fizyczne mają znaczenie?
Postępująca urbanizacja, rozwój technologiczny, pędzące zmiany kulturowe, pogoń za samorealizacją i związany z nią brak czasu wolnego, a także zmiany w sposobie żywienia zarówno dzieci, jak i dorosłych, wszystko to zwiększa udział stresu w naszym codziennych życiu, a co za tym idzie sprzyja rozwojowi chorób o charakterze cywilizacyjnym. Wśród nich duże znaczenie posiada depresja, a także nerwice i zaburzenia lękowe, które przyjmują znamiona epidemii o zasięgu ogólnoświatowym. Zdaniem specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego, w ciągu kolejnych dziesięcioleci liczba osób leczonych z powodu zaburzeń psychiatrycznych będzie stale się zwiększać. Jak zapobiec niniejszemu zjawisku? I czy zdrowy styl życia jest skutecznym elementem profilaktyki zdrowia psychicznego? W poniższym artykule postaramy się odpowiedzieć na te oraz inne pytania dotyczące zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób psychicznych.
Spis treści:
Czym jest zdrowie psychiczne?
Profilaktyka zdrowia psychicznego – najważniejsze zadania;
Stres a rozwój zaburzeń psychicznych;
Sposoby radzenia sobie ze stresem a profilaktyka zaburzeń psychicznych;
Wpływ zrównoważonej diety na zdrowie psychiczne;
Ćwiczenia fizyczne a profilaktyka zburzeń psychicznych;
Wpływ aktywności fizycznej na poprawę funkcji poznawczych i profilaktykę zaburzeń o charakterze neurodegeneracyjnym;
Czy aktywność fizyczna może zaszkodzić naszej psychice?
Znaczenie snu dla zdrowia psychicznego człowieka;
Podsumowanie;
Literatura.
Czym jest zdrowie psychiczne?
Podążając za definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), możemy przyjąć, że zdrowie psychiczne określa pewne poczucie dobrostanu, w którym człowiek jest w stanie realizować nie tylko swoje możliwości, ale także jest w stanie poradzić sobie z różnorodnymi wyzwaniami życiowymi, a ponadto brać czynny udział w życiu społecznym oraz zawodowym. Dlatego też, zdrowie psychiczne możemy rozumieć jako dynamiczny stan wewnętrznej równowagi, pozwalający jednostce na wykorzystanie swoich umiejętność zgodnie z powszechnie obowiązującymi wartościami społecznymi.
Psychologowie są zdania, że wśród istotnych składników zdrowia psychicznego możemy wyróżnić:
- Posiadanie podstawowych umiejętności poznawczych oraz społecznych;
- Umiejętność nie tylko rozpoznawania, ale także okazywania i kształtowania własnych emocji, a także umiejętność rozpoznawania emocji innych osób (zdolność do współczucia);
- Wykazywanie umiejętności oraz swoistej elastyczności, która pozwala nam na radzenie sobie z niekorzystnymi sytuacjami życiowymi;
- Zdolność do pełnienia określonych ról społecznych;
- Przejawianie harmonijnego związku pomiędzy umysłem a ciałem.
Powyższe czynniki z różnym nasileniem mogą oddziaływać na poczucie wewnętrznej równowagi każdego z nas.
Podobnie jak zdrowie somatyczne, tak i psychiczne może przejawiać się w dwóch wymiarach.
POZYTYWNEGO ZDROWIA PSYCHICZNEGO – rozumianego jako poczucie dobrostanu oraz dostrzegania własnych zasobów niezbędnych do stawiania czoła wyzwaniom życiowym, które pozwalają na utrzymanie stanu wewnętrznej równowagi;
NEGATYWNEGO ZDROWIA PSYCHICZNEGO – rozumianego jako poczucie zachwiania wewnętrznej równowagi, związane z doświadczaniem negatywnych konsekwencji stresu, nieumiejętnością radzenia sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi, a także ze zwiększoną podatnością na rozwój zaburzeń psychicznych.
Jednostki odznaczające się pozytywną oceną zdrowia psychicznego najczęściej przejawiają także wysoką samoocenę, poczucie koherencji, dążenie do samorealizacji, a także uogólniony optymizm.
Profilaktyka zdrowia psychicznego – najważniejsze zadania
Promocja zdrowia rozumiana jest jako złożony proces, który umożliwia każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływań na własne zdrowie, zarówno w sensie jego utrzymania, jak i ogólnej poprawy. Jednym z najważniejszych zadań podejmowanych w niniejszym obszarze jest rozwijanie określonych zdolności człowieka, które będą bezpośrednio służyły ochronie jego zdrowia. Za przykład takich oddziaływań możemy podać rozwijanie umiejętności wykorzystywania własnych zasobów psychospołecznych, a także zdolności do radzenia sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi.
Ponadto, w ramach profilaktyki zdrowia psychicznego mieści się zapobieganie zaburzeniom psychicznym, obejmującą między innymi rozszerzoną opiekę nad osobami z rozpoznaniem zaburzeń, jak również ochronę, a przede wszystkim psychoedukację osób, które na rozwój takich zaburzeń są najbardziej narażone. Specjalnymi programami profilaktycznymi powinna zostać zatem objęta nie tylko młodzież, ale także osoby starsze, osoby zmagające się z chorobami przewlekłymi, jednostki, które w przeszłości doświadczyły traumy (przemocy), a także przedstawiciele określonych grup zawodowych, (tj. pracownicy wojska, policji, ochrony zdrowia, nauczyciele).
Nadrzędnym celem działań profilaktycznych w zakresie zdrowia psychicznego jest polepszenie ogólnego poczucia dobrostanu, a także funkcjonowania jednostek w życiu społecznym, między innymi za sprawą nauki lepszego wykorzystywania ich zasobów i sił intelektualnych, co w efekcie doprowadzi do wyraźnego wzmocnienia odporności psychicznej.
Stres a rozwój zaburzeń psychicznych
Nie podlega wątpliwości fakt, że stres jest obecny w życiu każdego dorosłego człowieka. Niemniej jednak, najważniejsze jest to, jak sobie jesteśmy w stanie z nim radzić. W literaturze psychologicznej stres rozumiany jest przede wszystkim jako konieczność zmierzenia się wyzwaniami wywołanymi zmianami w obrębie środowiska lub w obrębie zaburzeń homeostazy organizmu.
Zgodnie ze stanem obecnej wiedzy, wśród najczęstszych źródeł doświadczanego stresu, osoby dorosłe wyróżniają:
- Codzienną pracę zawodową;
- Problemy rodzinne związane z codziennym życiem (dotyczące między innymi niepowodzeń w relacji małżeńskiej/partnerskiej);
- Problemy finansowe;
- Własną chorobę lub chorobę bliskiej osoby;
- Konflikty w grupie najbliższych przyjaciół;
- Opiekę nad dziećmi;
- Konieczność życia w pośpiechu związaną z nieustającą presją czasu;
- Własne ambicje zawodowe i trudności związane z ich realizacją.
Chociaż stres może mieć na nas działanie mobilizujące (eustres), warto wiedzieć, że w przypadku zaburzonej równowagi psychicznej może on działać na nasz organizm w sposób destrukcyjny, między innymi poprzez:
- Wywoływanie objawów ogólnego wyczerpania, a tym samym obniżenia chęci do podejmowania działań;
- Pogorszenie samopoczucia fizycznego, które przekłada się na wycofanie ze sfery życia zawodowego;
- Tendencję do przerzucania odpowiedzialności na inne osoby;
- Zwiększenie tendencji do sięgania po leki, alkohol, a także inne środki uzależniające;
- Skłonność do wchodzenia w sytuacje konfliktowe z najbliższym otoczeniem;
- Tendencję do spożywania nadmiernej ilości pokarmów lub unikanie spożywania jedzenia;
- Trudności ze snem, wyrażające się między innymi poprzez nadmierną senność lub też bezsenność i problemy z zasypianiem;
- Trudności w prawidłowym wysławianiu się, które w przypadku dzieci może nawet przyjmować formę jąkania się.
Przewlekły udział stresu w naszym codziennym życiu, a przede wszystkim brak umiejętności adaptacyjnego radzenia sobie z nim, w wielu przypadkach może doprowadzić także do rozwoju poważnych zaburzeń psychicznych (w tym między innymi zaburzeń nastroju, a nawet zaburzeń psychotycznych).
Sposoby radzenia sobie ze stresem a profilaktyka zaburzeń psychicznych
Jak wspomniano w powyższej części tekstu, nie tyle samo doświadczanie stresu, co sposoby radzenia sobie z nim, posiadają kluczowe znaczenie w profilaktyce zdrowia psychicznego. Co ciekawe, w literaturze psychologicznej znajdziemy liczne teorie dotyczące umiejętności jednostki do radzenia sobie z wyzwaniami środowiska. Dzisiaj jednak skupimy się na opisie dwóch: stylu radzenia sobie ze stresem skoncentrowanym na problemie oraz stylu radzenia sobie ze stresem skoncentrowanym na emocjach.
Jednostki przejawiające styl radzenia sobie ze stresem skoncentrowany na problemie dążą do aktywnego poszukiwania rozwiązania zdarzenia odpowiedzialnego za wywołanie negatywnych emocji między innymi poprzez:
- Ustalenie konkretnego planu działania, a następnie jego dokładną realizację;
- Poszukiwanie wsparcia wśród bliskich osób lub poprzez zasięgnięcie porady w gabinecie specjalisty;
- Akceptację zaistniałego zdarzenia;
- Traktowanie zaistniałego zdarzenia jako możliwości do rozwoju i doskonalenia własnych umiejętności radzenia sobie ze stresem.
Osoby przejawiające styl radzenia sobie ze stresem skoncentrowany na emocjach zdają się odsuwać działanie na dalszy plan. Nadrzędnym celem w tym przypadku staje się opanowanie silnych emocji, które towarzyszą zaistnieniu czynnika stresowego. Jednostki koncentrujące się na emocjach w wielu przypadkach odsuwają konfrontację z problemem, co w efekcie może doprowadzić do nasilenia negatywnych uczuć, a tym samym zaburzeń funkcjonowania, zarówno w sferze emocjonalnej, jak i społecznej.
To jaki styl radzenia sobie ze stresem będziemy prezentować w znacznej mierze zależy od naszych osobistych zasobów, jak również od warunków sytuacji stresowej. Zgodnie z założeniami profilaktyki zdrowia psychicznego, za najbardziej efektywne, a tym samym prozdrowotne działania, możemy uznać te, które ukierunkowane są na rozwiązanie problemu, między innymi poprzez:
- Aktywne działanie jednostki;
- Zdolność do zaakceptowania zaistnienia sytuacji stresowej, a także poszukiwania w niej możliwości do osiągniecia osobistego wzrostu;
- Zdolność do poszukiwania wsparcia społecznego.
Wpływ zrównoważonej diety na zdrowie psychiczne
W ciągu ostatnich lat związek między żywieniem a naszym zdrowiem psychicznym wzbudza coraz większe zainteresowanie i staje się przyczyną licznych badań naukowych. Dlatego też, dzisiaj wiemy już, że przestrzeganie zasad zrównoważonego stylu życia (w tym zdrowej diety) jest tak samo ważne w profilaktyce zaburzeń psychicznych, jak i gastrologicznych, endokrynologicznych, czy nawet kardiologicznych.
W niedożywionym ciele – chory duch
Problem nadwagi i otyłości każdego roku przybiera na swojej sile, przybierając znamiona epidemii o zasięgu globalnym. Zdaniem specjalistów, wykazujemy coraz większą tendencję do sięgania po produkty wysokoprzetworzone i wysokoenergetyczne, a przy tym ubogie w niezbędne składniki odżywcze. Dlatego też, w licznych przypadkach zmagamy się nie tylko z problemem nadmiernej masy ciała, ale przede wszystkim z niedoborem witamin i minerałów. I chociaż ilość spożywanych przez nas kalorii zdaje się zwiększać, spada ilość przyjmowanych mikroelementów i makroelementów, odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego.
Dietetycy zwracają uwagę przede wszystkim na fakt, że spożywamy niedostateczną ilość warzyw i owoców, a także pełnoziarnistych produktów stanowiących źródło błonnika pokarmowego oraz witamin z grupy B. Łącząc nieprawidłowe nawyki żywieniowe ze zbyt niską aktywnością fizyczną, a także skłonnością do zażywania nadmiernych ilości alkoholu, otrzymujemy osłabienie zdrowia nie tylko w wymiarze fizycznym, ale także psychicznym, co sprzyja rozwojowi poważnych zaburzeń cywilizacyjnych.
Witaminy i minerały a nasze zdrowie psychiczne
Chociaż niejednokrotnie o tym zapominamy, to właśnie mózg zużywa znaczną część energii oraz składników odżywczych dostarczanych wraz z pożywieniem. Aby prawidłowo go odżywić, powinniśmy codziennie spożywać odpowiednie ilości aminokwasów, węglowodanów złożonych, wielonienasyconych tłuszczów, a zatem witamin i minerałów. Co ciekawe, coraz więcej badań naukowych zwraca uwagę na związek między rozwojem zaburzeń nastroju (w tym depresją) a nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi. Analizy naukowe zwracają uwagę na zmniejszenie ryzyka rozwoju depresji oraz poniesienia śmierci samobójczej w przypadku przestrzegania zrównoważonego modelu odżywiania. Okazuje się także, że dostosowana do indywidualnych wymagań organizmu, suplementacja odpowiednich składników odżywczych może być cennym elementem wsparcia w leczeniu zaburzeń psychicznych.
Współcześnie specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego oraz żywienia zawracają szczególną uwagę na następujące mikroelementy:
- S-Adenozylometionina(SAM);
- N-acetylocysteina(NAC);
- Cynk;
- Witaminy z grupy B (w tym kwas foliowy – witamina B9);
- Witamina D;
- Nasycone kwasy tłuszczowe z grupy omega-3.
Niedobór cynku w organizmie człowieka łączony jest z nasileniem objawów zaburzeń nastroju, a jego suplementacja podczas leczenia depresji zdaje się odgrywać ważną rolę w stabilizacji nastroju pacjenta. Witaminy z grupy B znane są ze swojego prozdrowotnego wpływu na funkcjonowanie tkanki nerwowej. W świetle badań naukowych, niedobór kwasu foliowego (witaminy B9) może związany być ze zwiększeniem ryzyka rozwoju objawów zaburzeń nastroju, a także z gorszą odpowiedzią na stosowane leczenie farmakologiczne w przebiegu depresji. Witamina D – choć wiązana jest przede wszystkim ze zdrowiem naszego układu kostnego oraz odpornością – wpływa na nasze zdrowie psychiczne. Dzięki analizom naukowym możemy stwierdzić, że przewlekły niedobór witaminy D może odpowiadać nie tylko za zwiększone ryzyko rozwoju depresji, ale nawet schizofrenii.
Czym jest nutripsychiatria?
Chociaż jeszcze pod koniec XX wieku związek psychiatrii z żywieniem nie był doceniany, trend ten w ciągu ostatnich lat podlega wyraźnemu odwróceniu. Doprowadziło do rozwoju nowej dyscypliny naukowej jaką jest nutripsychiatria.
Nutripsychiatria skupia się przede wszystkim nad odnalezieniem związku między zachodzącymi zmianami środowiskowymi, doświadczanym stresem, stylem odżywiania a stanem psychicznym jednostki. Zbadanie tych zależności umożliwia rozpoznanie, a następnie wdrożenie nowych, skutecznych interwencji żywieniowych, farmakologicznych oraz psychoterapeutycznych, których nadrzędnym celem będzie poprawa stanu zdrowia pacjenta.
Niemniej jednak, rozwój tej dziedziny, a przede wszystkim zastosowanie jej w praktyce klinicznej wymaga przeprowadzenia dalszych badań i analiz naukowych.
Co jeść, aby mieć dobry humor?
Korzystny wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie psychiczne zdaje się wywierać przestrzeganie zasad zrównoważonej diety, na którą składa się między innymi:
- Spożywanie 4-5 pełnowartościowych posiłków dziennie w stałych odstępach czasu;
- Spożywanie 4-5 porcji świeżych warzyw dziennie i 1-2 porcji świeżych owoców;
- Wypijanie minimum 1,5 L wody każdego dnia;
- Wybieranie produktów pełnoziarnistych (w tym ciemnego pieczywa i makaronów, kasz gruboziarnistych i brązowego ryżu);
- Ograniczenie spożywania mięsa i wprowadzenie w jego miejsce nasion roślin strączkowych;
- Wybieranie olejów roślinnych i ograniczenie tłuszczów zwierzęcych;
- Ograniczenie nadmiernych ilości cukru oraz soli w codziennej diecie;
- Wybieranie wysokiej jakości produktów mlecznych o obniżonej zawartości tłuszczu.
Ćwiczenia fizyczne a profilaktyka zburzeń psychicznych
Zrozumienie związku aktywności fizycznej z profilaktyką zdrowia psychicznego w pierwszej kolejności wymaga wyjaśnienia, czym tak naprawdę jest aktywność fizyczna.
W literaturze możemy odnaleźć liczne definicje aktywności fizycznej, określanej także mianem aktywności ruchowej. Aktywność fizyczna może bowiem rozumiana być jako praca mięśni szkieletowych człowieka, której towarzyszą określone zmiany czynnościowe organizmu. Wielka Encyklopedia Świata definiuje natomiast aktywność fizyczną jako taką ilość ruchu, która jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju i utrzymania dobrej kondycji organizmu człowieka. Aktywność fizyczna obejmuje niemal wszystkie dyscypliny sportowe, takie jak rekreacyjna aktywność fizyczna (np. taniec), zawodowe uprawianie sportu oraz aktywność fizyczna związana z transportem.
Formy aktywności fizycznej
Nasza aktywność fizyczna uzależniona jest od wielu czynników, między innymi tych o charakterze społecznym, ekonomicznym, czy środowiskowym. Wybierana przez nas forma ruchu zależy od ukształtowania terenu, dostępności infrastruktury sportowej, a przede wszystkim od naszych indywidualnych preferencji.
Analizując niniejsze zagadnienie, możemy wyróżnić trzy główne formy aktywności fizycznej, a wśród nich:
- Ogólną aktywność fizyczną, na którą składają się między innymi spacery, sprzątanie, praca w ogrodzie;
- Wydolnościową aktywność fizyczną, która obejmuje ćwiczenia aerobowe odpowiedzialne za wzrost tętna i przyspieszenie oddechu (np. bieganie, jazda na rowerze);
- Aktywność fizyczną z obciążeniem sprzyjającą wzmocnieniu oraz rozrostowi siły masy mięśniowej (np. ćwiczenia z ciężarami).
Aktywność fizyczna a profilaktyka chorób przewlekłych
Już od wielu lat specjaliści z zakresu profilaktyki podkreślają zbawienny wpływ aktywności fizycznej na zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób w obrębie układu sercowo-naczyniowego, a także innych chorób przewlekłych. W świetle badań naukowych, regularnie uprawiany sport zapobiega rozwojowi takich zaburzeń jak: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typy drugiego, otyłość, osteoporoza, choroby naczyniowe mózgu, choroba niedokrwienna serca, a także niektóre choroby nowotworowe.
Specjaliści z zakresu rozwoju człowieka zwracają również uwagę na fakt, że systematyczna aktywność fizyczna sprzyja zjawisku pomyślnego starzenia się. Dlatego też, coraz częściej zwraca się uwagę na to, aby uprawiana ona była przez osoby w starszym wieku. Eksperci podkreślają także, że wśród dodatkowych korzyści, które płyną z aktywności fizycznej możemy wyróżnić: wzrost masy mięśniowej oraz masy kostnej, utrzymywanie prawidłowej masy ciała i łatwiejsze przestrzeganie reżimu dietetycznego, ogólną poprawę tężyzny i sprawności fizycznej.
Aktywność fizyczna a depresja, stres i zaburzenia lękowe
W ciągu ostatnich lat coraz większą uwagę zwraca się na pozytywny wpływ aktywności fizycznej w kierunku ochrony zdrowia psychicznego, a także sprawności funkcji kognitywnych. Zdaniem specjalistów, dostosowany do indywidualnych możliwości organizmu trening fizyczny wpływa na podniesienie odczuwanej jakości życia i zwiększa naszą pewność siebie.
Co ciekawe, aktywność fizyczna może wpływać również na obniżenie objawów depresji, a także zaburzeń lękowych. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż systematyczny trening odpowiedzialny jest za pobudzenie współczulnego układu nerwowego, a także za zwiększenie reaktywności osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Zdaniem naukowców, regularna aktywność fizyczna sprzyja także zapewnieniu właściwego poziomu neuroprzekaźników, odpowiedzialnych za utrzymanie prawidłowego nastroju (między innymi takich jak: serotonina, dopamina, czy norepinefryna).
W świetle badań naukowych, celowa i w pełni świadoma aktywność fizyczna (a zatem zaplanowany trening) sprzyja poprawie ogólnego dobrostanu psychicznego, ponieważ jest ona bezpośrednio nakierowana na poprawę naszego zdrowia oraz podniesienie jakości życia.
W związku z tym, coraz więcej specjalistów próbuje sobie odpowiedzieć na pytanie, czy aktywność fizyczna jest w stanie wpływać na zmniejszenie ryzyka rozwoju depresji oraz/lub zmniejszenie nasilenia jej objawów? W zgodzie z wynikami współczesnych analiz badawczych, osoby, które uprawiają na co dzień aktywność fizyczną lub prowadzą aktywny styl życia, są mniej podatne na rozwój objawów depresji. Co ciekawe, zarówno systematyczne ćwiczenia aerobowe, jak i oporowe mogą zwiększać efektywność zastosowanych metod leczenia zaburzeń nastroju. W tym miejscu należy jednak pamiętać, że regularny trening fizyczny nie jest w stanie zastąpić nam kontaktu ze specjalistą z zakresu leczenia zaburzeń psychicznych. Niemniej jednak, może on stanowić doskonałe uzupełnienie terapii i zmniejszyć ryzyko nawrotów choroby.
Dlaczego aktywność fizyczna wpływa na nasz nastrój?
Umiarkowane ćwiczenia fizyczne pomagają w utrzymaniu równowagi emocjonalnej. Dzieje się tak między innymi z uwagi na fakt, że systematyczne wykonywanie treningów zwiększa nasze poczucie kontroli, a także kompetencji i samowystarczalności, co bezpośrednio przekłada się na podniesienie naszej samooceny. W świetle współczesnych analiz, osoby które nie podejmują się wykonywania regularnej aktywności, deklarują niższą jakość życia, zarówno w aspekcie zdrowia somatycznego, jak i psychicznego. Ponadto, przejawiają gorsze funkcjonowanie w zakresie życia społecznego.
Co więcej, ćwiczenia fizyczne (niezależnie od intensywności) są w stanie wpływać bezpośrednio na poprawę jakości naszego snu, przyczyniając się między innymi do skrócenia czasu zasypiania. Dodatkowo, zdaniem psychologów, mogą one również oddziaływać na zwiększenie naszych zdolności do długotrwałej koncentracji i uwagi. Więcej na ten temat dowiesz się z dalszej części artykułu.
Wpływ aktywności fizycznej na poprawę funkcji poznawczych i profilaktykę zaburzeń o charakterze neurodegeneracyjnym
Otępienie, w tym choroba Alzheimera, to jedno z tych zaburzeń stanu zdrowia, którego obawiamy się najbardziej. Niestety nadal niewiele mówi się o jego profilaktyce. W dalszej części zastanowimy się nad tym, czy ćwiczenia fizyczne mogą w bezpośredni sposób oddziaływać na poprawę funkcji poznawczych, a tym samym zmniejszyć ryzyko chorób o charakterze neurodegeneracyjnym? Zacznijmy jednak od tego, czym są procesy poznawcze?
W literaturze psychologicznej, procesami poznawczymi nazywa się procesy, które zachodzą w obrębie UN(układu nerwowego) i polegają zarówno na odbieraniu, przetwarzaniu, jak i przechowywaniu informacji z otoczenia, a także na wprowadzaniu ich z powrotem do środowiska, w zgodzie ze schematem:
Reakcja na bodziec = zachowanie
Nadrzędnym celem procesów poznawczych, już od momentu naszego poczęcia jest nie tylko tworzenie, ale także modyfikowanie wiedzy o otoczeniu.
Wśród podstawowych procesów poznawczych możemy wyróżnić:
- Uwagę;
- Pamięć;
- Percepcję;
- Funkcje wykonawcze;
- Myślenie;
- Język.
Uwaga odpowiedzialna jest między innymi za wybór informacji otrzymywanych z otoczenia. Co ciekawe, jest ona ściśle powiązana z percepcją, która stanowi niezbędny element w procesie odbierania informacji. Pamięć natomiast definiowana jest jako unikalna zdolność nie tylko do wydobywania, ale także przechowywania informacji. Z kolei funkcje wykonawcze rozumiane są w kategoriach aktywności umysłowej, odpowiedzialnej za kierowanie przebiegiem procesów poznawczych.
Wpływ aktywności fizycznej na funkcje poznawcze
W świetle współczesnych badań naukowych, systematyczna aktywność fizyczna jest w stanie w bezpośredni sposób oddziaływać na nasze funkcje werbalne, między innymi uczenie się nowych języków. Zdaniem naukowców, regularny trening sprzyja tworzeniu się bogatych sieci słów, a także zapamiętywaniu ich znaczeń. Ponadto, ćwiczenia fizyczne mogą wpływać na poprawę rozumienia, a także stosowanie ortografii i właściwej składni w języku ojczystym.
Co ważne, w świetle współczesnych analiz jesteśmy w stanie stwierdzić, że systematyczny trening fizyczny pełni funkcję ochronną i profilaktyczną w zakresie obniżania ryzyka zaburzeń poznawczych oraz demencji u osób w różnym wieku. Dlatego też, coraz więcej specjalistów podkreśla potrzebę realizacji zdrowego trybu życia, zwłaszcza u osób starszych.
Największą efektywnością w zakresie funkcji ochrony funkcji poznawczych zdaje się przynosić trening aerobowy. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że osoba, która ma zamiar wprowadzić zwiększoną ilość ruchu do swojej codzienności powinna być na to przygotowana pod wieloma względami. Ważnym czynnikiem warunkującym efektywność zastosowanych treningów jest nie tylko motywacja jednostki, ale przede wszystkim jej wiara w możliwość osiągnięcia sukcesu.
Czy aktywność fizyczna może zaszkodzić naszej psychice?
Chociaż systematycznie wykonywana aktywność fizyczna jest w stanie wywrzeć głównie pozytywny wpływ na nasze samopoczucie psychiczne oraz somatyczne, warto zwrócić uwagę na to, że nadmiernie stosowana (lub stosowana w niewłaściwy sposób) może doprowadzić do niepożądanych efektów.
Taka sytuacja może mieć miejsce między innymi w przypadku osób o niedostatecznej masie ciała (ze szczególnym uwzględnieniem pacjentek z anoreksją). Wówczas intensywny trening fizyczny może doprowadzić do przyspieszenia tempa spalania kalorii, a w efekcie do dalszego spadku masy ciała, co może wywołać nie tylko zagrożenie stanu zdrowia pacjenta, ale także jego życia.
Zdarzają się także sytuacje, w których osoby wykazujące nadmierną aktywność fizyczną oraz zainteresowanie wyglądem swojej sylwetki przejawiają symptomy uzależnienia od ćwiczeń, które stają się centralnym elementem ich życia. Taka sytuacja może mieć miejsce między innymi u osób, które na co dzień zajmują się uprawianiem sportów sylwetkowych (na przykład kulturystyką).
Znaczenie snu dla zdrowia psychicznego człowieka
Współcześnie sen zaczyna tracić na wartości, a my nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, z jakimi konsekwencjami może to się dla nas wiązać. W zakresie funkcjonowania psychologicznego, niedobór (oraz/lub nieodpowiednia jakość snu) w głównej mierze może doprowadzić do:
- Istotnych problemów z koncentracją uwagi;
- Niewłaściwego reagowania na bodźce płynące ze środowiska;
- Niespójności mowy;
- Zwiększenia ilości popełnianych błędów;
- Spowolnienia naszych reakcji.
Co ciekawe, takich objawów możemy zacząć doświadczać już po jednej nieprzespanej nocy. W świetle danych statystycznych, to właśnie długotrwały niedobór snu (obok nadużywania alkoholu oraz stosowania środków odurzających) stanowi jedną z najpowszechniejszych przyczyn wypadków drogowych.
Specjaliści z zakresu neurologii zwracają także uwagę, że długotrwałe problemy ze snem mogą odpowiadać nie tylko za zwiększenie ryzyka wystąpienia chorób w obrębie układu sercowo-naczyniowego, hormonalnego, czy nerwowego, ale także za zwiększenie ryzyka wystąpienia niektórych chorób psychicznych (ze szczególnym uwzględnieniem depresji oraz zaburzeń nerwicowych).
Dlatego też, tak ważne jest, abyśmy każdego dnia przywiązywali ogromną uwagę do naszej higieny snu, która pozwoli nam na utrzymanie wysokiej jakości snu w odpowiednim wymiarze czasu.
Podsumowanie
Zdrowie psychiczne stanowi jedną z największych wartości. Każdego roku zwracamy coraz większą uwagę na jego odpowiednią profilaktykę. Okazuje się bowiem, że podobnie jak w przypadku innych zaburzeń stanu zdrowia, odpowiednio zbilansowana dieta, systematyczna aktywność fizyczna i efektywny sen są w stanie wpływać na poprawę naszego funkcjonowania, a przede wszystkim samopoczucia psychicznego. Ponadto, dzięki systematycznym ćwiczeniom (szczególnie w przypadku osób starszych) możemy doprowadzić do efektywnej ochrony funkcji poznawczych, a tym samym do zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób otępiennych. W tym miejscu należy jednak pamiętać, że choć zdrowy styl życia jest świetnym elementem profilaktyki zdrowia psychicznego, w żadnym przypadku nie jest w stanie zastąpić nam kontaktu ze specjalistą. Dlatego też, tak ważne jest, aby w przypadku dostrzeżenia u siebie jakichkolwiek niepokojących objawów, jak najszybciej zgłosić się na konsultacje do gabinetu psychiatry oraz/lub doświadczonego psychologa.