Dieta wątrobowa – na czym polega i kiedy należy jej przestrzegać?

Odpowiednio skomponowana dieta, bogata w zestaw cennych składników odżywczych, stanowi kluczowy element terapii zaburzeń czynności wątroby (ze szczególnym uwzględnieniem niealkoholowego stłuszczenia wątroby oraz marskości wątroby). To mit, że dieta wątrobowa powinna opierać się na papkach bez dodatku przypraw. Współczesne zalecenia dotyczące żywienia w chorobach wątroby opierają się przede wszystkim o zasady zdrowego odżywiania oraz diety śródziemnomorskiej z ograniczeniem produktów ciężkostrawnych, które pozwalają na skomponowanie nie tylko odżywczego, ale i smacznego jadłospisu. A co jeszcze warto wiedzieć na temat diety wątrobowej? I w jakich przypadkach konieczne może okazać się jej stosowanie? Odpowiedzi na te oraz inne pytania dotyczące zaleceń dietetycznych w przebiegu chorób wątroby znajdziesz w dalszej części tekstu.

Spis treści:

• Wątroba i jej funkcje w organizmie człowieka;
• Najczęstsze zaburzenia czynności wątroby i ich przyczyny;
• Dieta w chorobach wątroby – cele;
• Najważniejsze zalecenia diety wątrobowej;
• Dieta wątrobowa – co jeść, a czego unikać;
• Dieta wątrobowa – tabela produktów dozwolonych
• Dieta wątrobowa – jadłospis;
• Dieta wątrobowa – przepisy;
• Podsumowanie.

Wątroba i jej funkcje w organizmie człowieka

Wątroba stanowi największy gruczoł w organizmie człowieka. Składa się ona z 8 segmentów, a jej unaczynienie czynnościowe stanowi żyła wrotna. Natomiast unaczynienie odżywcze stanowi tętnica wątrobowa, która dostarcza do narządu krew bogatą w tlen. Wątroba pełni cztery podstawowe funkcje w organizmie człowieka:

• Po pierwsze: funkcję detoksykacyjną – związaną z neutralizacją toksyn, pochodzących między innymi z alkoholu, przemian leków, hormonów i witamin;
• Po drugie: funkcję metaboliczną;
• Po trzecie: funkcję filtracyjną;
• Po czwarte: funkcję magazynującą – związaną między innymi z magazynowaniem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Wątroba odpowiada także za gospodarkę tłuszczów, białek i węglowodanów. Ponadto, wytwarza ona żółć z fosfolipidów oraz cholesterolu znajdującego się w naszym organizmie.

W celu sprawdzenia czynności wątroby, konieczne jest określenie parametrów laboratoryjnych, które można uzyskać na podstawie badania krwi: bilirubina bezpośrednia oraz całkowita, fosfataza alkaiczna (ALP), gamma-glutamylotranspeptydaza (GGTP), aminotransferaza, aminotransferaza alaninowa (ALaT), aminotransferaza asparaginianowa (ASpaT), amoniak, albumina, poziom cholesterolu (profil lipidowy), poziom witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

[products_slider]

Najczęstsze zaburzenia czynności wątroby i ich przyczyny

Poniżej opisane zostały najczęstsze zaburzenia czynności wątroby, które mogą doprowadzić do jej marskości. W większości poniższych przypadków, oprócz leczenia farmakologicznego, konieczne jest wprowadzenie dietoterapii, której zasady szczegółowo opisane zostaną w dalszej części tekstu.

Alkoholowe choroby wątroby – powstające na skutek nadużywania etanolu. Konsekwencją takich zachowań jest uszkodzenia hepatocytów, co doprowadza do braku równowagi pomiędzy procesami utleniania oraz redukcji w komórkach wątroby. Zmiany w wątrobie powstające na skutek nadużywania alkoholu uzależnione są zarówno od jego ilości, jak i czasu nadużywania. Za szkodliwą dla wątroby ilość uznaje się powyżej 80g etanolu dziennie. W przebiegu alkoholowego zapalenia wątroby może dochodzić do nasilenia stłuszczania wątroby oraz włóknienia jej komórek. Wśród objawów niniejszej choroby wyróżnia się:

• Żółtaczkę (zażółcenie skóry oraz białek oka);
• Obrzęki w obrębie kończyn dolnych;
• Wodobrzusze.

Niealkoholowa choroba stłuszczenia wątroby (NAFLD) – występująca najczęściej w przebiegu zespołu metabolicznego, na który składają się (otyłość, cukrzyca typu II oraz miażdżyca naczyń tętniczych). Niniejsza choroba może powstawać na skutek niskiej aktywności fizycznej, siedzącego trybu życia, a przede wszystkim nieprawidłowych nawyków żywieniowych. Wysokim czynnikiem ryzyka odpowiedzialnym za wywołanie niealkoholowej choroby stłuszczeniowej wątroby może być także nadmierne spożycie fruktozy.

Wirusowe zapalenie wątroby:

• Typu B (zakażenie HBV) – objawiające się uczuciem nadmiernego zmęczenia, utratą apetytu, nudnościami, żółtaczką oraz ciemnym zabarwieniem moczu.
• Typu C (zakażenie HCV) – objawiające się zmęczeniem, żółtaczką, a przede wszystkim obecnością we krwi przeciwciał anty-HCV (które można wykryć już po 7 tygodniach od zakażenia).  

Marskość wątroby stanowi końcowe stadium przewlekłych chorób wątroby. Na jej skutek dochodzi do włóknienia zrazików wątrobowych, a tym samym tworzenia się guzków, które nasilają zaburzenia czynności niniejszego narządu. Ponadto, na skutek marskości wątroby dochodzi do zaburzeń przepływu krwi, a nawet zastojów w naczyniach odpowiedzialnych za doprowadzenie krwi do wątroby, to z kolei doprowadzić może do nadciśnienia wrotnego, wodobrzusza, żylaków przełyku oraz żołądka. Wśród najczęstszych objawów marskości wątroby wyróżnia się:

• Obrzęki uogólnione;
• Żółtaczkę;
• Zaburzenia o charakterze neurologicznym;
• Feminizację oraz hipogonadyzm związany z zaburzeniami syntezy hormonów płciowych. 

Dieta w chorobach wątroby – cele

Konsekwencją niewydolności wątroby jest utrata beztłuszczowej oraz tłuszczowej masy ciała, która wpływa nie tylko na rokowania i przebieg choroby, ale także na jakość życia oraz śmiertelność. Interwencje żywieniowe odgrywają istotną rolę przede wszystkim w leczeniu niealkoholowego stłuszczenia wątroby, które w większości przypadków powstaje na skutek nieprawidłowych nawyków żywieniowych oraz niskiej aktywności fizycznej. Warto wiedzieć, że głównym celem interwencji żywieniowych w przebiegu zaburzeń czynności wątroby powinny być:

• Uzyskanie prawidłowej masy ciała pacjenta;
• Ilościowa, a przede wszystkim jakościowa poprawa podaży składników odżywczych;
• Opanowanie zaburzeń metabolicznych;
• Podtrzymanie ogólnej wydolności fizycznej;
• Poprawa jakości życia pacjenta.

Najważniejsze zalecenia diety wątrobowej

Podstawą i konieczną modyfikacją schematu żywieniowego w przebiegu marskości wątroby jest przede wszystkim zastąpienie trzech głównych posiłków pięcioma, a nawet siedmioma mniejszymi posiłkami. Ostatni posiłek powinien spożywany być w późnych godzinach wieczornych i powinien składać się przede wszystkim z węglowodanów, które odgrywają kluczową rolą w zmniejszaniu katabolizmu mięśniowego podczas nocnego wypoczynku. Okazuje się bowiem, że osoby zmagające się z marskością wątroby wykazują taki sam poziom zwiększonego katabolizmu białek, jak osoby zdrowe po trzech dniach głodówki.

Niemniej jednak, przed ustaleniem konkretnych zaleceń żywieniowych w przebiegu zaburzeń czynności wątroby, konieczne jest dokonanie oceny stanu odżywienia pacjenta. Okazuje się bowiem, że osoby zmagające się z przewlekłymi chorobami wątroby są szczególnie narażone na występowanie niedożywienia, z uwzględnieniem niedoborów witamin i składników mineralnych. Niniejszy stan rzeczy może stanowić konsekwencję między innymi zmniejszonego apetytu, jak również związanych z chorobą zaburzeń trawienia i wchłaniania. Dlatego też, przed przystąpieniem do ułożenia jadłospisu, doświadczony dietetyk zobowiązany jest do:

• Przeprowadzenia wnikliwego wywiadu dotyczącego stanu zdrowia pacjenta oraz jego dotychczasowego stylu odżywiania;
• Przeprowadzenia analizy składu ciała oraz oceny stanu skóry, włosów i paznokci;
• Określenia wskaźnika BMI wedle kryteriów ustalonych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).

W tym miejscu warto jednak zwrócić uwagę na fakt, iż BMI nie zawsze będzie odzwierciedlało faktyczny stan odżywienia pacjenta zmagającego się z chorobami wątroby (ze szczególnym uwzględnieniem wodobrzusza).

Ponadto, zalecane jest, aby przed ustaleniem postępowania żywieniowego, pacjent poddał się takim badaniom jak:

• Ocena siły mięśniowej;
• Ocena wartości indeksu kreatyniny;
• Ocena stężenia albumin oraz transferyny;
• Ocena stężenia witamin i minerałów we krwi;
• Ocena sprawności układu odpornościowego.

Okazuje się bowiem, że dieta wątrobowa nie zawsze wygląda tak samo. U pacjentów, u których rozpoznano wyraźne niedożywienie (uwzględniające niedobór poszczególnych witamin i minerałów), konieczne jest zastosowanie diety o zwiększonej podaży energii. Natomiast u pacjentów z nadwagą i otyłością, którym towarzyszy niejednokrotnie niealkoholowe stłuszczenie wątroby, konieczne jest ograniczenie kaloryczności diety.

Dieta wątrobowa – co jeść, a czego unikać?

Dieta wątrobowa powinna być przede wszystkim dostosowana do indywidualnych potrzeb i wymagań pacjenta. Okazuje się bowiem, że chorobom wątroby mogą towarzyszyć zróżnicowane objawy, między innymi: brak apetytu, uporczywe wzdęcia, uczucie pełności w nadbrzuszu i wzmożone uczucie pragnienia. Ponadto, podczas komponowania jadłospisu, dietetyk prowadzący powinien uwzględnić preferencje żywieniowe pacjenta (oczywiście takie, które są zgodne z zaleceniami diety wątrobowej) oraz inne zaburzenia stanu zdrowia, z którymi pacjent się zmaga. Dodatkowo, postępowanie żywieniowe powinno opierać się o wnikliwą obserwację, zarówno ze strony dietetyka, jak i samego pacjenta. To właśnie pacjent zobowiązany jest do prowadzenia dzienniczka żywieniowego, w którym zapisuje, jakie produkty są dla niego korzystne, a które wywołują niepożądane objawy. Podczas postępowania żywieniowego, niezwykle ważne jest także pozostawanie w stałym kontakcie z lekarzem, który na podstawie zleconych badań jest w stanie określić efektywność zastosowanej terapii.

Zadaniem dietetyka komponującego jadłospis jest wprowadzenie jak najbardziej urozmaiconych posiłków dla pacjenta. Powinny one różnić się między sobą zarówno teksturą, kolorem, zapachem, a przede wszystkim smakiem. Dzięki temu, jesteśmy w stanie uniknąć zjawiska szybkiego znudzenia dietą, a przede wszystkim dostarczyć do organizmu całą masę niezbędnych witamin i minerałów.

Warto wiedzieć, że jeszcze przed kilkunastoma laty, dieta wątrobowa wyglądała zupełnie inaczej. Opierała się ona przede wszystkim na produktach lekkostrawnych o półpłynnej strukturze. Dlatego też, po dziś dzień wielu pacjentom dieta wątrobowa kojarzy się z nieapetycznym kleikiem. Współczesne badania naukowe wykazały jednak, że taka dieta wcale nie sprzyja regeneracji wątroby. Okazało się, że najlepszą dietą dla pacjentów zmagających się z zaburzeniami czynności niniejszego narządu (ze szczególnym uwzględnienie niealkoholowego stłuszczenia wątroby) jest dieta śródziemnomorska z pewnymi modyfikacjami.

Wśród najważniejszych zasad diety wątrobowej możemy wyróżnić:

• Po pierwsze: dostosowanie planu żywieniowego do indywidualnych potrzeb pacjenta, uwzględniających przede wszystkim jego stan odżywienia;
• Po drugie: przygotowywanie dań ze świeżych produktów wysokiej jakości, które przechowywane są w odpowiedni sposób;
• Po trzecie: przygotowywanie posiłków w piekarniku, grillu elektrycznym lub na parze. Unikanie smażenia na głębokim tłuszczu. Podczas przygotowywania posiłków należy pamiętać także o przestrzeganiu zasad higieny;
• Po czwarte: stosowanie diety urozmaiconej, bogatej w cenne witaminy i minerały, które wpływają na poprawę stanu odżywienia pacjenta;
• Po piąte: unikanie alkoholu oraz produktów wysokoprzetworzonych.

Warto wiedzieć, że w przebiegu diety wątrobowej niedozwolone jest spożywanie produktów odgrzewanych, które zostały wcześniej przygotowane. Zalecane jest przyrządzanie posiłków na bieżąco. Wyjątek stanowi jednak pieczywo. Obserwacje dowodzą, iż czerstwe pieczywo lub takie w postaci grzanek jest lepiej przyswajane przez pacjentów zmagających się z zaburzeniami czynności wątroby.

[products_slider]

Dieta wątrobowa – tabela produktów dozwolonych

REGENERACJA WĄTROBY – CO JEŚĆ?

Ważne miejsce w jadłospisie osób zmagających się z chorobami wątroby zajmują zupy. Gotowane i rozdrobnione warzywa są lekkostrawne oraz niskokaloryczne, a ponadto są w stanie dostarczyć do naszego organizmu sporą ilość cennych witamin i minerałów, wpływających na poprawę stanu odżywienia.

Dieta wątrobowa – jadłospis

Poniżej przedstawiony został jadłospis diety wątrobowej, który może stosowany być przez osoby zmagające się z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby.

PROPOZYCJA 1

Śniadanie: 2 kawałki pieczywa tupu graham, posmarowanego wysokiej jakości masłem roślinnym z dodatkiem szynki z kurczaka (minimum 90% mięsa). Do tego: sałatka ze świeżych pomidorów bez skórki oraz liści sałaty masłowej, skropiona odrobiną oliwy z oliwek. Do picia: kawa zbożowa z odrobiną mleka, szklanka wody.

II Śniadanie: Odłuszczony kefir naturalny, garść opłukanych borówek amerykańskich. Do picia: szklanka letniej wody.

Obiad: Dorsz pieczony w piekarniku z dodatkiem młodych ziemniaków z wody oraz świeżej surówki z cukinii i oliwy z oliwek. Do picia: Szklanka ciepłej wody.

Podwieczorek: Domowy budyń waniliowy z dodatkiem borówek. Do picia: lekka kawa sypana z dodatkiem niskotłuszczowego mleka.

Kolacja: Sałatka na bazie sałaty lodowej z dodatkiem świeżych pomidorów (bez skórki) oraz grzanek z pieczywa typu graham. Do picia: lekka herbata ziołowa.

PROPOZYCJA 2

Śniadanie: Sałatka z białego, chudego twarogu, świeżych pomidorów (bez skórki) oraz świeżej natki pietruszki z dodatkiem oliwy z oliwek. Do tego: 2 grzanki z jasnego pieczywa, posmarowane cienką warstwą wysokiej jakości masła roślinnego. Do picia: szklanka letniej wody.

II Śniadanie: Jogurt naturalny z dodatkiem łyżeczki mielonych otrębów pszennych oraz garści krojonych truskawek. Do picia: delikatna herbata rumiankowa.

Obiad: Pierś z kurczaka gotowana na parze w towarzystwie marchewki, brokułów i kalafiora. Do tego: 50g gotowanego białego ryżu i sos sporządzony na bazie jogurtu naturalnego oraz świeżego kopru. Do picia: Szklanka ciepłej wody.

Podwieczorek: Pieczone jabłko z dodatkiem niewielkiej ilości miodu oraz cynamonu. Do picia: szklanka letniej wody.

Kolacja: 2 kawałki jasnego pieczywa, posmarowane cienką warstwą wysokiej jakości masła roślinnego z dodatkiem gotowanej piersi z kurczaka. Do tego: prosta sałatka z pomidorów, natki pietruszki i oliwy z oliwek. Do picia: szklanka letniej wody.

W tym miejscu należy jednak pamiętać, że jadłospis diety wątrobowej powinien dostosowany być do indywidualnych wymagań oraz potrzeb pacjenta. Dlatego też, w celu otrzymania zbilansowanego planu żywieniowego, warto zasięgnąć konsultacji w gabinecie doświadczonego dietetyka.

Dieta wątrobowa – przepisy

Przepis nr 1. Sałatka z gotowanym jajkiem

Składniki:

• 2 jajka ugotowane na twardo;
• 2 garści sałaty masłowej;
• 2 pomidory malinowe bez skórki;
• 1 łyżeczka oliwy z oliwek;
• 1 łyżeczka świeżo posiekanej natki pietruszki.

Sposób przygotowania:

Krok I: Ugotowane jajka obierz ze skórki, a następnie podziel na 8 części;

Krok II: Liście sałaty dokładnie umyj, osusz, a następnie przełóż do miski, w której masz zamiar podać sałatkę;

Krok III: Pokrój pomidory malinowe na 8 części, a następnie ułóż je na liściach sałaty;

Krok IV: W niewielkiej miseczce wymieszaj ze sobą: oliwę z oliwek oraz świeżą natkę pietruszki;

Krok V: Przygotowanym sosem polej sałatę i pomidory. Delikatnie wymieszaj całość, a następnie ułóż na sałatce pokrojone jajka.

Przepis nr 2. Letni koktajl

Składniki:

• 1 szklanka naturalnego kefiru o obniżonej zawartości tłuszczu;
• Garść dokładnie umytych i osuszonych borówek;
• Garść dokładnie umytych i osuszonych truskawek;
• 1 łyżeczka miodu lipowego.

Sposób przygotowania:

Wszystkie składniki przełóż do kielicha blendera, a następnie zmiksuj wszystkie składniki na gładką masę. Gotowy koktajl przelej do szklanek.

Przepis nr 3. Twarożek kanapkowy

Składniki:

• 100g chudego twarogu;
• 1 pieczona papryka czerwona bez skórki;
• 1 łyżeczka świeżo posiekanej natki pietruszki;
• 1 łyżeczka oliwy z oliwek.

Sposób przygotowania:

Krok I: Przełóż twarożek oraz kawałki pieczonej papryki do miseczki, a następnie przy pomocy widelca wymieszaj całość;

Krok II: Wymieszaj oliwę z oliwek z posiekaną natką pietruszki i dodaj ją do pasty;

Krok III: Tak przygotowaną pastę możesz podawać na grzankach z białego pieczywa. To idealna propozycja na śniadanie lub kolację.

Podsumowanie

Głównym zadaniem diety wątrobowej jest poprawa stanu zdrowia oraz samopoczucia pacjenta. Ponadto, ma ona za zadanie zapobiegać postępowi choroby i eliminować jej negatywne objawy. W wielu przypadkach, właściwe postępowanie żywieniowe stanowi nieodłączny element leczenia chorób wątroby. Należy jednak pamiętać, że dieta wątrobowa nie dla wszystkich jest taka sama. Zarówno lista wskazanych, jak i zakazanych produktów modyfikowana jest przy uwzględnieniu indywidualnych potrzeb jednostki. Przed zaplanowaniem właściwej strategii żywieniowej w dietoterapii chorób wątroby, konieczne jest dokonanie wnikliwej oceny stanu odżywienia pacjenta. Dlatego też, tak ważne jest, aby osoby zmagające się z zaburzeniami czynności wątroby korzystały nie tylko z pomocy lekarza, ale także doświadczonego dietetyka.

Bibliografia: